میل سرور چیست و چگونه کار می‌کند؟

امروزه ده‌ها میلیون نفر در جهان از طریق پلتفرم‌های ایمیلی مانند Gmail با هم ارتباط برقرار می‌کنند و طبق آمار وب‌سایت EarthWeb در سال ۲۰۲۳ روزانه حدود ۳۴۷ میلیارد ایمیل در جهان فرستاده می‌شود. اما این ایمیل‌ها چگونه ارسال می‌شوند؟ در پشت صحنه، سرورهایی به نام میل‌سرور وجود دارد که بدون وجود آن‌ها عملا ارسال و دریافت ایمیل‌ها امکان‌پذیر نیست. میل‌سرور (Mail Server) در کل به سیستم یا نرم‌افزاری گفته می‌شود که وظیفه ارسال، تحویل، مدیریت و ذخیره‌سازی ایمیل‌ها را برعهده دارد. اما میل‌سرور چگونه کار می‌کند؟ مزایا و معایب آن کدامند و چه کسانی باید از آن استفاده کنند؟ میل‌کلاینت چیست و چه تفاوتی با میل‌سرور دارد؟ ما در این مقاله به تمام این سؤالات پاسخ خواهیم داد و همچنین شما را با مهم‌ترین راه‌کارهای افزایش امنیت میل‌‌سرور آشنا خواهیم کرد.

میل سرور چیست؟

میل‌سرور (یا ایمیل سرور)، نرم‌افزار یا سیستم کامپیوتری است که با هدف مدیریت،ذخیره‌سازی، ارسال و دریافت پیام‌های ایمیلی طراحی شده است و می‌توان آن را مانند یک اداره پست در نظر گرفت که وظیفه ارسال، دریافت و مدیریت تمام نامه‌ها و مرسوله‌های پستی را بر عهده دارد. میل‌سرورها دارای مزایا و کاربردهای مختلفی هستند که از بین آن‌ها می‌توان به بهبود ارتباطات ایمیلی، مقیاس‌پذیریبه توانایی و سرعت سیستم در افزایش و یا کاهش منابع سرورهای خود می‌گویند. آسان، افزایش امنیت و حریم شخصی و بهبود همکاری‌های تیمی و ارسال انبوه ایمیل‌ها اشاره کرد. امروزه گزینه‌های مختلفی برای خرید هاست ایمیل وجود دارد که می‌توانید به آسانی یکی از آن‌ها را برای شرکت یا سازمان خود خریداری کنید.

پروتکل‌های میل‌‌ سرور

SMPT: پروتکل انتقال فایل ساده یا SMTP (مخفف Simple Mail Transfer Protocol) نوعی پروتکل ارتباطی و بخشی از لایه‌اپلیکیشن مدل OSI است که پیام‌های کاربران را از آن‌ها گرفته و تحویل میل‌سرور ورودی می‌دهد. توجه داشته باشید که سرور SMTP تنها وظیفه تحویل پیام‌ها به میل‌سرور ورودی را بر عهده داشته و کلاینت‌ها برای دریافت ایمیل‌ها نیاز به یکی از دو پروتکل IMAP و POP دارند.

IMAP: پروتکل دسترسی به پیام در اینترنت یا IMAP (مخفف Internet Message Access Protocol) نوعی پروتکل استفاده شده در میل‌سرورهای ورودی است که این امکان را به کلاینت‌ها می‌دهد تا از هر دستگاهی به پیام‌های ذخیره شده خود در میل‌سرورها دسترسی پیدا کرده و آن‌ها را مشاهده، حذف و مدیریت کنند.

POP3: پروتکل اداره پست ۳ (Post Office Protocol Version 3) یکی دیگر از دو پروتکل‌ مرتبط با میل‌سرورهای ورودی است که امکان دسترسی کاربران به ایمیل‌ها را فراهم می‌کند. POP3 بر خلاف IMAP، ایمیل‌ها را پس از تحویل به کاربر حذف می‌کند. این پروتکل مانند پستچی است که بسته شما را در نزد خود نگه داشته و منتظر است تا شما برای دریافت آن اقدام کنید و به محض اینکه بسته پستی را از او دریافت کنید، دیگر فرد پستچی و اداره پست به آن دسترسی نخواهد داشت. این نوع پروتکل در مجموع مناسب افرادی است که می‌خواهند ایمیل‌ها را به صورت محلی بر روی سیستم یا گوشی همراه خود ذخیره کنند و به آن دسترسی آفلاین داشته باشند.

میل کلاینت چیست؟ مقایسه میل سرور و میل کلاینت

میل‌کلاینت‌ها و میل‌سرورها دو بخش اصلی هر ارتباط ایمیلی هستند و هر دو برای انجام وظایف خود به پروتکل‌هایی که پیشتر به آن‌ها اشاره شد، نیاز دارند. میل‌کلاینت در واقع نرم‌افزار، اپلیکیشن یا پلتفرمی است که این امکان را به کاربران می‌دهد تا ایمیل‌هایی را از طریق کامپیوتر یا گوشی همراه خود ارسال و دریافت و آن‌ها را ذخیره‌سازی، سازماندهی و مدیریت کنند. در مقابل میل‌سرورها به عنوان واسطه‌ای میان میل‌کلاینت‌ها عمل کرده و وظیفه اصلی آن‌ها ردوبدل کردن ایمیل‌ها میان کلاینت‌ها می‌باشد و از میان سایر وظایف آن‌ها نیز می‌توان به احراز هویت کلاینت‌ها، از بین بردن ویروس‌ها، مسدود‌سازی هرزنامه‌ها و فوروارد کردن ایمیل‌ها اشاره کرد. در مجموع کلاینت‌ها در سمت فرانت‌اندفرانت‌اند (Front-End) بخشی از یک نرم‌افزار یا وب‌سایت است که کاربران می‌توانند آن را مشاهده کنند و با آن تعامل داشته باشند. HTML و CSS و JavaScript سه زبان اصلی توسعه فناوری فرانت‌اند هستند. ارتباطات ایمیلی قرار داشته و مجهز به یک رابط گرافیکی کاربرپسند هستند اما تمام فرایند‌های مرتبط با میل‌سرورها در سمت بک‌اندبک‌اند (Back-End) اشاره به قسمتی از کدهای یک برنامه، وب‌سایت یا اپلیکیشن دارد که در سمت سرور قرار داشته و کاربران نمی‌توانند محتوای آن را مشاهده کنند. بک‌اند همچنین جایی است که داده‌ها در آن ذخیره و پردازش می‌شوند. انجام شده و کاربران نمی‌توانند آن‌ها را مشاهده کنند. به این نکته نیز توجه داشته باشید که برای تهیه و نگهداری میل‌سرورها باید هزینه‌ای را به شرکت ارائه‌دهنده پرداخت کنید اما میل‌کلاینت‌ها اغلب رایگان و کم‌هزینه هستند.

میل سرور چگونه کار می‌کند؟

میل‌سرورها نیز عملکردی مشابه با سایر سرورها داشته و وظیفه آن‌ها ذخیره‌سازی و ردوبدل کردن نوع خاصی از اطلاعات به نام ایمیل‌ها می‌باشد. میل‌سرورها در مجموع به دو نوع میل‌سرور ورودی (Incoming Mail Server) و میل‌سرور خروجی (Outgoing Mail Server) دسته‌بندی می‌شوند. میل‌سرورهای خروجی (گاها به آن‌ها سرور SMTP هم گفته می‌شود) وظیفه دریافت پیام‌های ایمیلی کاربران و تحویل آن‌ها به میل‌سرورهای ورودی را برعهده دارند و میل‌سرورهای ورودی نیز مسئول دریافت ایمیل‌های ارسالی از میل‌سرور خروجی و تحویل آن‌ها به کلاینت نهایی هستند و برای انجام این کارها از یکی از دو پروتکل IMAP و POP استفاده می‌کنند. در کل وظیفه میل‌سرورها ایجاد ارتباطات ایمیلی امن میان کلاینت‌ها می‌باشد و برای انجام اینکار نیاز به DNS و آدرس‌های IP مرتبط با کلاینت‌ها دارند تا مطمئن شوند که پیام‌های ردوبدل شده به مقصدی اشتباه نمی‌روند. برای درک بهتر عملکرد میل‌سرورها به این مثال توجه کنید. فرض کنید دو کاربر به نام‌های A و B وجود دارد و قرار است کاربر A ایمیلی را به سمت کاربر B ارسال کند. وقتی کاربر A از طریق کلاینت خود (Gmail، اکسچنج، یاهو و…) پیامی‌ را در قالب ایمیل ایجاد کرده و بر روی دکمه ارسال کلیک می‌کند، پیام ایجاد شده در ابتدا به سمت میل‌سرور خروجی (به آن عامل انتقال پیام یا MTA هم می‌گویند) می‌رود. در مرحله بعد MTA پیام ایجاد شده را به میل‌سرور ورودی (به آن عامل تحویل پیام یا MDA نیز گفته می‌شود) فوروارد کرده و MDA مربوطه نیز در پایان ایمیل ایجاد شده توسط کلاینت A را به صورت موقت در حافظه خود ذخیره کرده و سپس آن را تحویل کلاینت کاربر B می‌دهد.

مراحل ارسال و دریافت ایمیل‌

۱- ایجاد و ارسال ایمیل: کاربر A (فرستنده ایمیل) از طریق میل‌کلاینت خود (Gmail، اکسچنج، یاهو و…) پیامی را ایجاد کرده و پس از وارد کردن آدرس ایمیل فرد مورد نظر خود، دکمه ارسال را فشار می‌دهد.

۲- ارتباط با میل‌سرور خروجی: به محض فشردن دکمه ارسال، از طریق پروتکل SMTP ارتباطی میان کلاینت و میل‌سرور خروجی برقرار می‌شود.

۳- دریافت و پردازش ایمیل: میل‌سرور خروجی ایمیل ارسالی را دریافت کرده و آن را از جنبه‌های مختلفی (مسدود‌سازی اسپم‌‌ها و…) مورد بررسی قرار می‌دهد.

۴- ارتباط با DNS: حال میل‌سرور خروجی به منظور پیدا کردن میل‌سرور مرتبط با کلاینت مقصد (میل‌سرور ورودی)، درخواستی را به DNS مربوطه ارسال می‌کند.

۵- دریافت رکوردهای MX: میل‌سرور خروجی با کمک رکورد MXرکورد MX (مخفف Mail Exchange record) نوعی رکورد در DNS می‌باشد که با کمک آن‌ها می‌توان میل‌سرور ورودی (Incoming Mail Server) که مسئولیت دریافت پیام‌های ایمیلی را برعهده دارد، شناسایی کرد. دریافت شده از DNS، میل‌سرور ورودی را شناسایی می‌کند و میان خود و آن اتصال ایجاد می‌کند.

۶- ارسال ایمیل به میل‌سرور ورودی: میل‌سرور خروجی ایمیل دریافتی از کاربر A را به میل‌سرور ورودی فوروارد می‌کند و میل‌سرور ورودی نیز آن را مورد پردازش قرار داده و در حافظه خود ذخیره می‌کند.

۷- دریافت ایمیل از میل‌سرور ورودی: کاربر B (گیرنده ایمیل) با استفاده از کلاینت خود و از طریق از یکی از دو پروتکل POP3 یا IMAP ایمیل ارسالی را از میل‌سرور ورودی دریافت می‌کند.

۸- باز کردن و خواندن ایمیل: حال کاربر B می‌تواند ایمیل دریافتی را باز کرده و بخواند و یا در صورت لزوم آن را حذف کند.

توجه: در صورت استفاده از پروتکل‌ IMAP، پیام کاربر در میل‌سرور ورودی به صورت ذخیره باقی می‌ماند و اگر از POP3 استفاده شود، در این صورت پیام مورد نظر بعد از دریافت به‌کل از سرور حذف خواهد شد. در صورتی که فرد گیرنده به پیام دریافتی پاسخ دهد و یا آن را به شخص دیگری فوروارد کند نیز مراحل فوق دوباره تکرار می‌شوند.

میل سرور مناسب چه کسانی است؟

• شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات میزبانی
• ارائه‌دهندگان خدمات ایمیلی
• ارائه‌دهندگان خدمات ریسلرنوعی فعالیت تجاری است که در آن شرکت هاستینگ این امکان را به شما می‌دهد تا به‌عنوان واسطه سرویس‌های آنها را به مشتریان خود بفروشید و در ازای هر فروش کمیسیونی از طرف شرکت هاستینگ دریافت کنید.
• افراد با استفاده‌های شخصی
• شرکت‌ها و سازمان‌ها
• دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزشی
• سازمان‌های دولتی و غیرانتفاعی
• تیم‌های توسعه‌ نرم‌افزاری

مزایای خرید میل‌ سرور

• مقیاس‌پذیری آسان: شما می‌توانید منابعمنابع شامل مواردی مانند CPU، فضای ذخیره‌سازی، RAM و… می‌شود. میل‌سرور خود را به توجه به نیاز‌های کسب‌وکار خود کاهش یا افزایش دهید که البته میزان مقیاس‌پذیری آن بستگی زیادی به نوع شرکت ارائه‌دهنده دارد.

• سفارشی‌سازی بالا: میل‌سرورهای اختصاصی این امکان را به شما می‌دهند تا جنبه‌های مختلف آن را به دلخواه پیکربندی کنید که شامل مواردی مانند انجام تنظیمات امنیتی، پیکربندی دامنه، ایمیل‌ فورواردینگ، مسدودسازی اسپم‌ها و همچنین انجام تنظیمات مرتبط با مانیتورینگ، دسترسی‌ها و پشتیبان‌گیری می‌شود.

• بهبود ارتباطات ایمیلی: با خرید میل‌ سرور پیام‌ها به صورت امن و سریع منتقل می‌شوند و این باعث بهبود ارتباطات ایمیلی میان افراد، سازمان‌ها و شرکت‌های مختلف در سرتاسر جهان می‌شوند.

• آسانی استفاده: امروزه اکثر میل‌سرورها مجهز به یک رابط گرافیکی کاربرپسند هستند که کار با آن‌ها را بسیار ساده‌تر می‌کند.

• ردیابی ایمیل‌ها: در برخی از ارائه‌دهندگان میل‌سرور با وجود امکان Email tracking قادر خواهید بود پیام‌های ارسالی خود را ردیابی کنید و این یعنی هر بار که کاربری پیام شما را دریافت کرده و یا آن را باز می‌کند، یک تائیدیه به میل‌باکس شما ارسال می‌شود.

• دسترسی موبایلی: شما می‌توانید از هر کجای دنیا و از طریق گوشی همراه خود به میل‌سرور خود دسترسی داشته باشید.

• افزایش امنیت و حریم خصوصی: میل‌سرورها با استفاده از پروتکل‌های امنیتی مانند E2EEرمزنگاری E2EE (مخفف End-to-End Encryption) روشی برای رمزنگاری داده‌ها و پیام‌ها در سیستم‌های ارتباطی می‌باشد که در آن تنها فرد گیرنده پیام می‌تواند آن را رمزگشایی کند. و TLS، داده‌ها را رمزنگاری می‌کنند که این عمل باعث افزایش امنیت و حریم خصوصی شما و سایر کاربران می‌شود.

• دسته‌بندی ایمیل‌ها: با استفاده از میل‌سرورها می‌توانید تمام ایمیل‌های موجود را بر اساس فرستنده، حروف الفبا، میزان اهمیت، موضوع، تاریخ دریافت یا ارسال و … دسته‌بندی کنید.

• قالب‌های حرفه‌ای: برخی از ارائه‌دهندگان میل‌سرور قالب‌های جذابی را در اختیار کاربران خود قرار می‌دهند که با استفاده از آن‌ها می‌توان ظاهر جذاب‌تری به ایمیل‌های ارسالی داد.

• بهبود همکاری تیمی: اعضای تیم‌های مختلف می‌توانند از طریق میل‌سرور به شکلی امن، ارتباط ایمیلی باهم برقرار کنند.

• امکان کنترل بیشتر بر داده‌ها: دارندگان میل‌سرورهای اختصاصی می‌توانند کنترل کاملی بر ایمیل‌ها، پیام‌ها و فرآیندهای مرتبط با آن‌ها داشته باشند.

• امکان ارسال ایمیل‌ها به صورت انبوه: میل‌سرورها این امکان را به شما می‌دهند تا به صورت یکجا حجم زیادی از ایمیل‌ها را به مشتریان و یا کاربران خود ارسال کنید.

معایب میل‌سرورها

• پیکربندی نادرست سرور می‌تواند باعث کاهش امنیت آن شود.
• نصب و راه‌اندازی آن نیاز به دانش فنی دارد.
• استفاده از آن نیاز به مانیتورینگ منظم دارد.
• خرید و نگهداری آن می‌تواند هزینه‌بر باشد.

معروف‌ترین میل‌سرورهای موجود

• Microsoft Exchange Server
• Courier Mail Server
• Oracle Beehive
• Postfix
• Sendmail
• Exim
• Dovecot
• qmail
• Open-Xchange

محبوب‌ترین میل کلاینت‌های بازار

• Amazon SES
• Microsoft Outlook
• Gmail
• Mozilla Thunderbird
• Apple Mail
• Windows Mail
• Yahoo Mail
• IBM Notes

راه‌کارهای افزایش امنیت میل‌ سرور

• به‌روز نگه داشتن سیستم‌عامل و نرم‌افزار میل‌سرور
• الزام کاربران به استفاده از گذرواژه‌های قوی
• استفاده از پروتکل‌های SSL و SSH
• بکارگیری پلن بازیابی فاجعه
• انجام منظم تست نفوذنوعی حمله سایبری شبیه‌سازی شده است که سازمان‌ها و شرکت‌ها از آن برای شناسایی آسیب‌پذیری‌های امنیتی سیستم‌ها، شبکه‌ها، کامپیوترها و یا زیرساخت‌های IT خود استفاده می‌کنند.
• گرفتن مشورت از یک کارشناس امنیت سایبری
• استفاده از احراز هویت چند عاملی
• نصب و پیکربندی فایروال
• تهیه چک لیست امنیت سایبری
• استفاده از DKIM و SPF
• دریافت گواهینامه S/MIME
• دقت در پیکربندی سرور
• استفاده از سرویس‌های DNSBL و SURBL
• تغییر دوره‌ای گذرواژه‌ها
• بررسی منظم دسترسی‌های کاربران
• استفاده از DMARC و MTA-STSنوعی سازوکار امنیتی جدید است که این امکان را به میل‌سرورها می‌دهد تا به شکلی امن و رمزنگاری‌شده با هم ارتباط برقرار کنند.
• استفاده از RAID
• بکارگیری سیستم‌های IDSسیستم شناسایی نفوذ یا IDS (مخفف Intrusion Detection System) نوعی قابلیت امنیتی است که تمام ترافیک شبکه را با هدف شناسایی حملات سایبری مورد تجزیه‌وتحلیل قرار می‌دهد. به این نکته توجه داشته باشید که IDS توانایی مقابله با حملات سایبری را ندارد. و IPSسیستم جلوگیری از نفوذ یا IPS (مخفف Intrusion Prevention System) نوعی سیستم امنیتی است که با هدف شناسایی و مقابله با حملات سایبری طراحی شده است.

آینده میل‌سرورها

میل‌سرورها نیز مانند سایر فناوری‌ها احتمالا دچار تغییرات و دگرگونی‌های مختلفی خواهند شد. بهبود امکانات و قابلیت‌های امنیتی، ادغام با فناوری‌های هوش مصنوعی و یادگیری ماشینی، بهینه‌سازی فیلترینگ و سازماندهی ایمیل‌ها، ادغام با فناوری‌های مرتبط با بلاکچینبلاکچین (Blockchain) نوع سیستم پایگاه‌داده توزیعی و غیر متمرکز است که به شکلی امن تمام داده‌ها و تراکنش‌های یک شبکه را در خود ذخیره می‌کند و بیشتر در حوزه رمزارزها کاربرد دارد.، رشد میل‌سرورهای ابری، بهبود تجربه کاربری، استفاده از QSCکیو‌اس‌سی (Quantum-safe cryptography) به الگوریتم‌های رمزنگاری گفته می‌شود که در برابر حملات سایبری انجام شده توسط کامپیوتری‌های کلاسیک و کوانتومی امن هستند. و ادغام با دستگاه‌های مبتنی بر اینترنت اشیاء از جمله مهم‌ترین سناریوهای احتمالی مرتبط با آینده میل‌سرورها هستند.

سؤالات متداول

منابع:CloudFlare، IPXO و Techgenix