VPS و VPN چه تفاوتی دارند؟ بررسی کاربرد، عملکرد و تفاوت‌های کلیدی

مقدمه:

تفاوت VPS و VPN یکی از پرسش‌هایی است که بسیاری از کاربران در حوزه فناوری، به‌ویژه هنگام انتخاب سرویس‌های شبکه و میزبانی، با آن مواجه می‌شوند. این دو واژه شباهت ظاهری دارند اما از نظر عملکرد، کاربرد و هدف کاملاً متفاوت هستند.

در حالی که VPS (سرور مجازی اختصاصی) بیشتر برای میزبانی وب‌سایت‌ها، اپلیکیشن‌ها و خدمات سرور استفاده می‌شود، VPN (شبکه خصوصی مجازی) ابزاری برای ایجاد یک اتصال امن و رمزنگاری‌شده در اینترنت است.

در این مقاله به‌طور کامل به بررسی تفاوت‌های VPS و VPN می‌پردازیم، کاربردهای هرکدام را مرور می‌کنیم و به شما کمک می‌کنیم که بدانید در چه شرایطی کدام گزینه برایتان مناسب‌تر است.

سرور مجازی چیست و چه کاربردهایی دارد؟

سرور مجازی (VPS) یکی از رایج‌ترین و پرکاربردترین انواع خدمات میزبانی است که به کاربران امکان می‌دهد بخشی ایزوله و اختصاصی از یک سرور فیزیکی را در اختیار داشته باشند. در این سرویس، یک سرور فیزیکی قدرتمند با استفاده از فناوری مجازی‌سازی (Hypervisor) به چند بخش مستقل تقسیم می‌شود که هر بخش به‌عنوان یک سرور مجازی جداگانه عمل می‌کند.

در واقع، سرور مجازی به کاربران این امکان را می‌دهد که منابعی مانند CPU، رم، دیسک و دسترسی ریشه (Root Access) را به‌صورت اختصاصی در اختیار داشته باشند؛ بدون آن‌که عملکرد آن‌ها تحت تأثیر مستقیم سایر کاربران روی همان سرور فیزیکی قرار گیرد.

کاربردهای سرور مجازی

VPS به دلیل انعطاف‌پذیری بالا، امنیت قابل قبول و دسترسی کامل به سیستم‌عامل، کاربردهای متنوعی دارد که شامل موارد زیر است:

• میزبانی وب‌سایت‌های حرفه‌ای و پرترافیک

• اجرای برنامه‌ها و اپلیکیشن‌های تحت وب

• توسعه، تست و اجرای پروژه‌های نرم‌افزاری

• ذخیره‌سازی امن داده‌ها و فایل‌های سازمانی

• راه‌اندازی سرور بکاپ (Backup Server)

• ساخت و مدیریت سرور وی‌پی‌ان (VPN Server)

• راه‌اندازی سیستم تلفن اینترنتی (VoIP)

• ایجاد میل سرور (Mail Server)

• ارائه خدمات نمایندگی هاست یا ریسلر (Reseller Hosting)

چه کسانی به سرور مجازی نیاز دارند؟

سرور مجازی گزینه مناسبی برای گروه‌های زیر است:

• کاربرانی که نیاز به دسترسی و کنترل کامل بر سرور دارند

• افرادی که به دنبال منابع اختصاصی با هزینه‌ای مقرون‌به‌صرفه‌تر از سرور اختصاصی هستند

• مدیران وب‌سایت‌هایی که با نوسانات ترافیکی یا رشد سریع کاربران مواجه‌اند

• برنامه‌نویسان و توسعه‌دهندگانی که نیاز به محیطی مستقل برای تست، دیباگ و اجرای اپلیکیشن‌ها دارند

• صاحبان استارتاپ‌هایی که به دنبال زیرساختی قابل ارتقاء و پایدار هستند

VPN چیست و چه کاربردهایی دارد؟

VPN چیست؟
VPN یا «شبکه خصوصی مجازی» (Virtual Private Network) نوعی فناوری امنیتی است که به کاربران این امکان را می‌دهد تا به‌صورت ناشناس، امن و رمزنگاری‌شده در اینترنت فعالیت کنند. با استفاده از VPN، تمامی ترافیک بین دستگاه کاربر و سرور مقصد از طریق یک تونل رمزنگاری‌شده عبور می‌کند؛ در نتیجه، آدرس IP واقعی کاربر پنهان می‌شود و فعالیت‌های آنلاین او از دید هکرها، ارائه‌دهندگان اینترنت (ISP) و حتی نهادهای نظارتی محافظت خواهد شد.

VPN‌ها در بسیاری از کشورها برای حفظ حریم خصوصی، دور زدن سانسور اینترنت و افزایش امنیت دیجیتال مورد استفاده قرار می‌گیرند.

مزایا و کاربردهای VPN

استفاده از VPN می‌تواند مزایای گسترده‌ای برای کاربران شخصی، سازمان‌ها و کسب‌وکارها داشته باشد، از جمله:

• 🔒 محافظت از داده‌ها در برابر هکرها، شرکت‌های ارائه‌دهنده اینترنت (ISPها) و نهادهای دولتی

• 🌍 پنهان‌سازی آدرس IP، هویت واقعی و موقعیت جغرافیایی

• 🛡️ رمزنگاری کامل ترافیک اینترنتی برای جلوگیری از شنود و رهگیری

• 🚫 دور زدن سانسور و فیلترینگ در کشورهایی با دسترسی محدود به اینترنت

• 🔐 استفاده از پروتکل‌های امنیتی پیشرفته مانند OpenVPN، WireGuard و IKEv2

• ✅ کاربری ساده و قابل استفاده روی انواع سیستم‌عامل‌ها (ویندوز، اندروید، iOS، لینوکس و…)

• 🏢 اتصال امن به شبکه‌های سازمانی برای کارمندان دورکار یا دفاتر مختلف

تفاوت VPS و VPN از نظر حریم خصوصی و امنیت

🔒 حریم خصوصی

در سرور مجازی (VPS)، تمامی داده‌ها و فایل‌های شما در محیطی ایزوله و اختصاصی قرار دارند. این ایزوله‌سازی باعث می‌شود سایر کاربران روی همان سرور فیزیکی نتوانند به اطلاعات شما دسترسی داشته باشند.
در مقابل، VPN با رمزنگاری ترافیک اینترنت و تغییر آدرس IP، از رهگیری فعالیت‌های آنلاین شما توسط ISP، هکرها و سازمان‌های دولتی جلوگیری می‌کند.

بنابراین هر دو سرویس از زاویه‌ای متفاوت به حفظ حریم خصوصی کمک می‌کنند:

• VPS با جداسازی محیط

• VPN با رمزنگاری ترافیک و پنهان‌سازی هویت آنلاین

معایب VPN

با وجود مزایای متعدد، استفاده از VPN می‌تواند معایبی نیز به همراه داشته باشد که در انتخاب صحیح سرویس باید به آن‌ها توجه کرد:

• ⚠️ کاهش سرعت اینترنت به دلیل رمزنگاری داده‌ها و عبور از مسیرهای غیرمستقیم

• ❗ امنیت و کیفیت پایین VPN‌های رایگان که ممکن است داده‌های کاربران را ذخیره یا به فروش برسانند

• 💸 هزینه بالای سرویس‌های حرفه‌ای و مطمئن به‌ویژه برای اشتراک‌های بلندمدت

• 🔐 کاهش امنیت در صورت استفاده از VPNهای نامعتبر یا فروشندگان غیرقابل‌اعتماد که ممکن است به داده‌های شما دسترسی داشته باشند

پروتکل‌های امنیتی

VPNها برای رمزنگاری داده‌ها از پروتکل‌های امنیتی متنوعی استفاده می‌کنند، از جمله:

• OpenVPN

• WireGuard

• SSTP

• IKEv2

• L2TP/IPSec

• PPTP (قدیمی و کمتر توصیه‌شده)

این پروتکل‌ها نقش اساسی در ایمن‌سازی ارتباط بین کاربر و سرور وی‌پی‌ان دارند.

در مقابل، VPS به‌طور پیش‌فرض فاقد سیستم رمزنگاری داخلی است. امنیت در VPS به عوامل زیر بستگی دارد:

• شرکت ارائه‌دهنده سرویس

• سیستم‌عامل و تنظیمات امنیتی

• نرم‌افزارهای نصب‌شده و نحوه پیکربندی سرور

• استفاده از پروتکل‌های امن مانند:

  • SSH (برای دسترسی امن به ترمینال)

  • SSL/TLS (برای ارتباطات امن وب)

  • SFTP و FTPS (برای انتقال فایل به‌صورت رمزنگاری‌شده)

در VPS، مسئولیت ایمن‌سازی اغلب بر عهده کاربر یا شرکت میزبان است، در حالی‌که در VPN، رمزنگاری و امنیت بخش اصلی سرویس محسوب می‌شود.

 

اجزای تشکیل‌دهنده VPS و VPN

🔹 اجزای VPN:

• کلاینت VPN: نرم‌افزاری که روی دستگاه شما نصب می‌شود

• سرور VPN: مدیریت تونل رمزنگاری‌شده و تغییر IP

• پروتکل‌های رمزنگاری: مانند OpenVPN، WireGuard، IKEv2، L2TP/IPSec و…

• احراز هویت: شامل نام کاربری، رمز عبور و گاهی تأیید دو مرحله‌ای

🔹 اجزای VPS:

• هایپروایزر: نرم‌افزار مجازی‌سازی (مثل KVM یا VMware)

• سیستم‌عامل: معمولاً لینوکس یا ویندوز

• منابع اختصاصی: CPU، RAM، فضای دیسک، پهنای باند

• کنترل پنل: برای مدیریت هاست (DirectAdmin، cPanel و…)

• دسترسی SSH یا Remote Desktop

• پیکربندی امنیتی: فایروال، پروتکل‌های امن (SSH، SFTP، SSL)

• تنظیمات شبکه، بکاپ، مانیتورینگ و مدیریت دسترسی

تفاوت VPS و VPN از نظر قیمت

قیمت یکی از اصلی‌ترین تفاوت‌های بین VPS و VPN است. این دو سرویس از نظر زیرساخت، منابع مورد استفاده و نوع خدمات ارائه‌شده، ساختار کاملاً متفاوتی دارند؛ در نتیجه، هزینه آن‌ها نیز بر اساس نیاز کاربر و سطح خدمات بسیار متغیر است.

عوامل مؤثر بر قیمت VPS

VPS (سرور مجازی اختصاصی) معمولاً هزینه بالاتری دارد زیرا منابع سخت‌افزاری و نرم‌افزاری مشخصی را به‌صورت اختصاصی در اختیار کاربر قرار می‌دهد. برخی از عوامل کلیدی که بر قیمت VPS تأثیر می‌گذارند عبارتند از:

• نوع منابع سخت‌افزاری: ظرفیت CPU، میزان رم (RAM)، نوع و حجم فضای ذخیره‌سازی (SSD یا NVMe)

• سیستم‌عامل: سرور مجازی لینوکس معمولاً ارزان‌تر از ویندوز است

• کنترل پنل: استفاده از پنل‌های حرفه‌ای مانند cPanel یا DirectAdmin باعث افزایش قیمت می‌شود

• سطح مدیریت: VPSها به‌صورت مدیریت‌نشده، نیمه‌مدیریت‌شده یا کاملاً مدیریت‌شده ارائه می‌شوند که هرکدام هزینه متفاوتی دارند

• پهنای باند و ترافیک ماهانه: پلن‌هایی با ترافیک نامحدود یا سرعت بالا گران‌تر هستند

• میزان آپتایم و لتنسی: کیفیت دیتاسنتر، پایداری شبکه و فاصله جغرافیایی با کاربران هدف

• سطح پشتیبانی فنی: ارائه پشتیبانی ۲۴/۷ یا SLA تضمینی معمولاً مشمول هزینه اضافه است

 با توجه به این فاکتورها، هزینه سرور مجازی می‌تواند از چند صدهزار تومان تا چند میلیون تومان در ماه متغیر باشد.

عوامل مؤثر بر قیمت VPN

VPN (شبکه خصوصی مجازی) به‌طور کلی ارزان‌تر از VPS است، اما سطح امنیت، سرعت و ویژگی‌های هر پلن می‌تواند قیمت آن را تغییر دهد. مهم‌ترین عوامل مؤثر بر هزینه VPN عبارتند از:

• نوع و تعداد پروتکل‌های پشتیبانی‌شده: مانند OpenVPN، WireGuard، IKEv2 و…

• میزان ترافیک ماهانه یا امکان استفاده نامحدود

• تعداد دستگاه‌های قابل اتصال به‌صورت هم‌زمان

• مدت‌زمان اشتراک: پلن‌های سالانه معمولاً ارزان‌تر از پلن‌های ماهانه هستند

• سازگاری با سیستم‌عامل‌های مختلف: (Windows، macOS، Android، iOS، Linux)

• نوع و کیفیت پشتیبانی: شامل پاسخ‌گویی، سرعت رفع مشکل و خدمات جانبی مانند Kill Switch یا DNS Leak Protection

 سرویس‌های VPN معمولاً بین ۵۰ هزار تا چند صدهزار تومان در ماه قیمت دارند.

تفاوت VPS و VPN از نظر کاربرد

در مقایسه تفاوت VPS و VPN، یکی از مهم‌ترین بخش‌ها درک تفاوت در کاربردهای عملی این دو سرویس است. اگرچه ممکن است برخی از ویژگی‌ها یا کاربردهای ظاهری آن‌ها شبیه به هم باشند، اما اهداف استفاده کاملاً متفاوت است.

کاربردهای اصلی VPN:

VPN بیشتر در حوزه امنیت و حریم خصوصی اینترنتی کاربرد دارد و مناسب کاربرانی است که به دنبال اتصال امن و ناشناس به اینترنت هستند. مهم‌ترین کاربردهای VPN عبارتند از:

• 🌍 پنهان‌سازی مکان جغرافیایی و IP واقعی کاربر

• 🔐 رمزنگاری ترافیک اینترنتی و محافظت از داده‌ها در برابر شنود

• 🏢 دسترسی امن به شبکه‌های سازمانی از راه دور (مثلاً برای دورکاری)

• 🚫 عبور از فیلترینگ، سانسور اینترنت و محدودیت‌های جغرافیایی

• 🔄 اتصال امن به منابع داخلی شرکت‌ها و سازمان‌ها

انواع VPS و VPN

در بررسی تفاوت VPS و VPN، شناخت انواع آن‌ها نیز کمک می‌کند انتخاب بهتری داشته باشیم. هرکدام از این خدمات، بسته به نیاز فنی یا تجاری، در مدل‌های مختلفی ارائه می‌شوند:

انواع VPS:

بر اساس سیستم‌عامل:

• سرور مجازی لینوکس: محبوب در بین توسعه‌دهندگان، سبک، متن‌باز، پایداری بالا

• سرور مجازی ویندوز: مناسب برای نرم‌افزارهای ویندوزی یا افرادی با تجربه کمتر در لینوکس

بر اساس سطح مدیریت:

• مدیریت‌نشده (Unmanaged): نیاز به دانش فنی بالا، کنترل کامل در اختیار کاربر

• نیمه‌مدیریت‌شده (Semi-managed): برخی خدمات مدیریت پایه توسط شرکت میزبان

• مدیریت‌شده (Fully-managed): مناسب کاربران غیر فنی، شامل پشتیبانی کامل و مانیتورینگ

انواع VPN:

بر اساس نوع دسترسی:

• Remote Access VPN: اتصال کاربران به شبکه از راه دور (کاربرد سازمانی و شخصی)

• Site-to-Site VPN: اتصال دو شبکه مستقل به‌صورت امن (مثلاً دفاتر مختلف یک شرکت)

بر اساس نوع پروتکل:

• PPTP: قدیمی و سریع اما امنیت پایین

• L2TP/IPSec: رمزنگاری دو مرحله‌ای، امنیت بالا

• OpenVPN: منبع باز، پایدار و قابل اعتماد

• WireGuard: جدیدترین، بسیار سریع و سبک

• IKEv2: عملکرد خوب روی موبایل و اتصال مجدد سریع

کاربردهای اصلی VPS:

VPS (سرور مجازی) یک محیط کامل سرور با دسترسی ریشه (Root Access) است که برای میزبانی، اجرا و مدیریت انواع سرویس‌ها و اپلیکیشن‌ها استفاده می‌شود. کاربردهای رایج آن عبارتند از:

• 🌐 میزبانی وب‌سایت‌های حرفه‌ای، پربازدید و فروشگاهی

• ⚙️ اجرا و میزبانی اپلیکیشن‌های اختصاصی یا سیستم‌های ERP/CRM

• 📧 ساخت و مدیریت سرور ایمیل یا فایل‌سرور

• ☎️ راه‌اندازی سرور VoIP، VPN شخصی یا گیم سرور

• 🧪 ایجاد محیط توسعه، تست و دیباگ نرم‌افزار برای برنامه‌نویسان

• 🗄️ ذخیره‌سازی داده‌های سازمانی و بکاپ‌گیری امن و دوره‌ای

مقایسه سرعت در VPS و VPN

یکی از جنبه‌های مهم در تفاوت VPS و VPN، میزان سرعت عملکرد این دو سرویس است. هرچند هر دو به اینترنت متصل می‌شوند و ممکن است کاربر نهایی از آن‌ها برای دسترسی به سرویس‌ها استفاده کند، اما ساختار فنی و معماری‌شان باعث تفاوت چشمگیری در تجربه سرعت خواهد شد.

فاکتورهای مؤثر بر سرعت VPS

سرور مجازی (VPS) به‌عنوان یک محیط اختصاصی، می‌تواند سرعت بسیار بالایی داشته باشد؛ مشروط بر آن‌که به درستی پیکربندی شود و از منابع باکیفیت استفاده شود. مهم‌ترین عوامل تأثیرگذار بر سرعت VPS عبارتند از:

1. نوع هارد دیسک:
   استفاده از هاردهای NVMe (در مقایسه با SSD یا HDD) موجب افزایش چشمگیر سرعت خواندن و نوشتن داده‌ها می‌شود که در عملکرد اپلیکیشن‌ها، سرعت بارگذاری صفحات و پاسخ‌دهی سرور تأثیر مستقیم دارد.

2. میزان منابع اختصاصی و سطح اشغال سرور فیزیکی:
   اگر VPS شما منابع اختصاصی (مثل CPU و RAM) کافی داشته باشد و سایر VPSهای روی همان سرور فیزیکی بار زیادی تولید نکنند، سرعت پایدار و بالاتری تجربه خواهید کرد.

3. موقعیت جغرافیایی سرور نسبت به کاربران نهایی:
   هرچه فاصله فیزیکی بین سرور مجازی و کاربر نهایی کمتر باشد، تأخیر (Latency) کمتر خواهد بود و سرعت تبادل داده افزایش می‌یابد. برای مثال، برای سایت‌هایی با مخاطب ایرانی، سرورهای داخل ایران یا نزدیک‌ترین دیتاسنتر در خاورمیانه گزینه بهتری هستند.

4. سیستم‌عامل و سرویس‌های فعال:
   سیستم‌عامل‌هایی که سبک‌تر هستند (مانند Debian یا Alpine Linux) یا به‌درستی پیکربندی شده‌اند، می‌توانند مصرف منابع را بهینه کرده و در نتیجه سرعت بیشتری فراهم کنند. همچنین، غیرفعال‌سازی سرویس‌های غیرضروری یکی از اصول مهم در بهینه‌سازی سرعت VPS است.

5. استفاده از CDN یا کش سرور:
   راه‌اندازی CDN (شبکه تحویل محتوا) یا سیستم‌های کش مانند Redis یا Varnish روی VPS، می‌تواند فشار بر منابع اصلی را کاهش داده و سرعت بارگذاری سایت یا اپلیکیشن را به‌طور محسوس افزایش دهد.

فاکتورهای مؤثر بر سرعت VPN

در سمت مقابل، VPN نیز با ایجاد تونل رمزنگاری‌شده بین کلاینت و سرور، می‌تواند تأثیر قابل توجهی بر سرعت اتصال اینترنت داشته باشد. عوامل مؤثر در سرعت VPN عبارتند از:

1. موقعیت مکانی سرور VPN:
   اگر سرور وی‌پی‌ان به محل کاربر نزدیک‌تر باشد، داده‌ها مسیر کوتاه‌تری را طی می‌کنند که موجب کاهش تأخیر و افزایش سرعت اتصال خواهد شد.

2. نوع پروتکل مورد استفاده:
   پروتکل‌های مختلف VPN دارای عملکردهای متفاوتی هستند. به‌عنوان مثال:

   • WireGuard: بسیار سریع، سبک و امن

   • OpenVPN: پایدار و امن، ولی نسبتاً کندتر

   • IKEv2/IPSec: عملکرد خوب در دستگاه‌های موبایل
     انتخاب پروتکل مناسب تأثیر زیادی در سرعت نهایی دارد.

3. تعداد کاربران هم‌زمان متصل به سرور VPN:
   اگر سرور VPN اشتراکی باشد و کاربران زیادی به آن متصل شوند، پهنای باند و منابع سرور تقسیم شده و سرعت هر کاربر کاهش خواهد یافت.

4. زیرساخت فنی و سخت‌افزار سرور VPN:
   سرورهایی که از پردازنده‌های پرقدرت، پهنای باند بالا و کانفیگ‌های بهینه‌شده برخوردارند، می‌توانند تونل‌های VPN را با سرعت بیشتری هندل کرده و تأخیر را کاهش دهند.

نتیجه‌گیری

VPS و VPN دو سرویس کاملاً متفاوت هستند که هرکدام کاربرد و ساختار خاص خود را دارند. اگر به‌دنبال میزبانی سایت، توسعه اپلیکیشن یا اجرای سرویس‌های دائمی هستید، VPS گزینه بهتری است. اما اگر هدف شما افزایش امنیت، حفظ حریم خصوصی و دور زدن فیلترینگ است، VPN انتخاب مناسب‌تری خواهد بود.

 

منابع: Expressvpn ،Surfshark و Accuwebhosting