فهرست محتوا
PHP یکی از محبوب‌ترین و پراستفاده‌ترین زبان‌های برنامه‌نویسی سمت سرور در دنیای توسعه وب است. این زبان اسکریپت‌نویسی متن‌باز، از ابتدا برای طراحی صفحات وب پویا طراحی شد و امروز در ساخت میلیون‌ها وب‌سایت، فروشگاه اینترنتی، سیستم مدیریت محتوا و اپلیکیشن‌های آنلاین کاربرد دارد. در حالی که زبان‌هایی مانند JavaScript برای ایجاد تعامل در سمت کاربر و ++C برای ساخت نرم‌افزارهای دسکتاپ یا بازی‌ها استفاده می‌شوند، PHP با قابلیت اجرای مستقیم در سرور، نقش کلیدی در فرآیند پردازش داده‌ها، ارتباط با پایگاه‌داده و ساخت بک‌اند سایت‌ها ایفا می‌کند.
در این مقاله قصد داریم به‌صورت کامل بررسی کنیم که زبان PHP چیست، چه ویژگی‌هایی دارد و دقیقاً در چه حوزه‌هایی می‌توان از آن استفاده کرد.
PHP چیست؟
یک زبان اسکریپت‌نویسی سمت سرور و بسیار پرطرفدار در دنیای توسعه وب است. امروزه بسیاری از توسعه‌دهندگان از این زبان برای ساخت وب‌سایت‌ها و اپلیکیشن‌های تحت وب استفاده می‌کنند. منظور از سمت سرور بودن این است که کدهای PHP روی سرور اجرا می‌شوند و نتیجه آن به‌صورت HTML به مرورگر کاربر ارسال می‌گردد.
این زبان، متن‌باز و رایگان است و از همین رو منابع یادگیری فراوانی برای آن در دسترس قرار دارد. PHP به دلیل سادگی در یادگیری، نصب آسان، و تطبیق‌پذیری بالا با سیستم‌عامل‌ها و سرورهای مختلف، به یکی از محبوب‌ترین ابزارها در میان توسعه‌دهندگان تبدیل شده است.
با PHP می‌توان صفحات وب پویا، اپلیکیشن‌های تعاملی، سیستم‌های مدیریت محتوا (CMS)، APIهای وب، فرم‌های ارتباطی، سیستم‌های ورود و ثبت‌نام، و حتی فروشگاه‌های آنلاین ایجاد کرد. یکی از ویژگی‌های مهم این زبان، سازگاری بسیار خوب با دیتابیس‌هایی مانند MySQL، PostgreSQL و SQLite است که امکان ساخت سامانه‌های داده‌محور را به‌راحتی فراهم می‌کند.
همچنین دارای مجموعه‌ای از فریم‌ورک‌های قدرتمند مانند Laravel، Symfony و CodeIgniter است که فرآیند توسعه را سریع‌تر و ساخت‌یافته‌تر می‌کنند. علاوه بر فریم‌ورک‌ها، کتابخانه‌ها و ابزارهای متعددی نیز برای آن وجود دارد که توسعه‌دهندگان را در انجام امور مختلف مانند پردازش تصاویر، ارسال ایمیل، اتصال به APIها یا رمزنگاری داده‌ها یاری می‌دهند.
لازم به ذکر است که برای میزبانی نرم‌افزارهای مبتنی بر PHP، سرور لینوکسی گزینه‌ی بهتری به‌شمار می‌رود، در حالی که سرورهای ویندوزی بیشتر برای اجرای برنامه‌هایی بر پایه‌ی .NET و ASP.NET مناسب هستند.
تاریخچه زبان PHP
آنچه امروزه به‌عنوان یکی از پرکاربردترین زبان‌های برنامه‌نویسی سمت سرور شناخته می‌شود، در ابتدا پروژه‌ای ساده و شخصی بود. زبان PHP در سال ۱۹۹۴ توسط راسموس لردورف (Rasmus Lerdorf)، برنامه‌نویس دانمارکی-کانادایی، طراحی شد. هدف اولیه او از این پروژه، ایجاد مجموعه‌ای ساده از اسکریپت‌های باینری برای شمارش بازدیدکنندگان وب‌سایت شخصی‌اش بود. این اسکریپت‌ها با استفاده از زبان C و مبتنی بر تکنولوژی CGI نوشته شده بودند.
با گذر زمان، لردورف ویژگی‌ها و توابع جدیدی به این ابزار افزود و آن را به چیزی فراتر از یک شمارنده ساده تبدیل کرد. نتیجه این توسعه، انتشار نسخه اولیه پروژه‌ای با نام FI در سال ۱۹۹۵ بود. او کدهای منبع این پروژه را به‌صورت عمومی منتشر کرد تا دیگر برنامه‌نویسان نیز بتوانند آن را توسعه دهند یا از آن استفاده کنند.
در اکتبر همان سال، لردورف پروژه را بازنویسی کرد و نسخه‌ای جدید تحت عنوان PHP/FI منتشر کرد که به‌مراتب پیشرفته‌تر از نسخه‌های پیشین بود. این نسخه قابلیت اتصال به پایگاه‌داده‌هایی مانند DBM، MSQL و Postgres95 را داشت و برای ساخت وب‌اپلیکیشن‌های داینامیک بسیار کاربردی‌تر شده بود.
محبوبیت این زبان به‌سرعت افزایش یافت، به‌طوری‌که تا سال ۱۹۹۸ بیش از ۶۰ هزار وب‌سایت از PHP/FI استفاده می‌کردند. در همین دوره، دیگر توسعه‌دهندگان نیز به پروژه پیوستند و پایه‌های نسخه‌های مدرن PHP شکل گرفت.
در طول سال‌ها، PHP بارها بازنویسی و بهینه‌سازی شد. نسخه‌های جدیدتر با ویژگی‌های پیشرفته‌تر، بهبود عملکرد، پشتیبانی از برنامه‌نویسی شی‌گرا و قابلیت‌های امنیتی بیشتر ارائه شدند. این زبان به‌مرور جایگاه خود را به‌عنوان ابزاری کلیدی در توسعه وب تثبیت کرد.
طبق آخرین آمار منتشرشده در وب‌سایت W3Techs، تا سال ۲۰۲۳ بیش از ۷۷ درصد از وب‌سایت‌ها از این زبان برای پردازش‌های سمت سرور استفاده می‌کنند. این آمار نشان می‌دهد که همچنان پرکاربردترین زبان در توسعه وب است.
در حال حاضر، نسخه 8.4 به‌عنوان جدیدترین نسخه رسمی این زبان منتشر شده که می‌توانید آن را از وب‌سایت رسمی PHP دریافت کنید.
معرفی نسخه‌های مختلف
در طول سه دهه گذشته، زبان PHP دستخوش تغییرات و بهبودهای گسترده‌ای شده است. از یک ابزار ساده برای مدیریت فرم‌های وب، به یکی از مهم‌ترین زبان‌های برنامه‌نویسی سمت سرور در دنیای وب تبدیل شده است. در ادامه، مروری داریم بر مهم‌ترین نسخه‌های این زبان و ویژگی‌های شاخص هر کدام:
PHP/FI 1
اولین نسخه از این زبان در سال ۱۹۹۴ توسط راسموس لردورف (Rasmus Lerdorf) منتشر شد. این نسخه مجموعه‌ای ساده از اسکریپت‌های CGI بود که برای مدیریت فرم‌ها و ردیابی بازدیدکنندگان مورد استفاده قرار می‌گرفت.
PHP/FI 2
در نوامبر ۱۹۹۷ نسخه دوم منتشر شد. در این نسخه امکان بارگذاری دینامیک داده‌ها از پایگاه‌داده، پشتیبانی بهتر از فرم‌های وب و ساختاردهی بهتر داده‌ها فراهم شد. این نسخه نقطه شروعی برای گسترش قابلیت‌های کاربردی بود.
PHP 3
در سال ۱۹۹۸ نسخه سوم معرفی شد که پایه‌گذار ساختار امروزی این زبان است. موتور Zend برای اولین بار در این نسخه معرفی شد و امکاناتی مانند پشتیبانی از برنامه‌نویسی شی‌گرا، مدیریت سشن‌ها و ارتباط با پایگاه‌داده‌های متنوع اضافه شدند.
PHP 4
در سال ۲۰۰۰ نسخه چهارم با موتور Zend 1.0 عرضه شد. این نسخه از نظر عملکرد و امنیت پیشرفت زیادی داشت و تعامل بهتری با وب‌سرورها و پروتکل HTTP فراهم می‌کرد.
PHP 5
این نسخه در سال ۲۰۰۴ عرضه شد و با معرفی موتور Zend 2.0 تمرکز بیشتری بر توسعه برنامه‌نویسی شی‌گرا داشت. پشتیبانی از کلاس‌ها، ارث‌بری، اینترفیس‌ها و قابلیت‌های پیشرفته‌تر باعث شد این نسخه برای پروژه‌های بزرگ‌تر و پیچیده‌تر مناسب‌تر باشد.
PHP 7
پس از چند سال وقفه، نسخه ۷ در سال ۲۰۱۵ منتشر شد و با موتور Zend 3.0 عملکرد بسیار بهتری نسبت به نسخه‌های قبل ارائه داد. پشتیبانی از معماری ۶۴ بیتی، مدیریت بهتر خطاها، و کاهش چشم‌گیر مصرف منابع، از مهم‌ترین ویژگی‌های این نسخه بودند. با وجود توقف پشتیبانی رسمی از نسخه ۷.۴ در نوامبر ۲۰۲۲، همچنان بسیاری از وب‌سایت‌ها از آن استفاده می‌کنند.
PHP 8
جدیدترین نسخه اصلی در سال ۲۰۲۰ عرضه شد و قابلیت‌های جدیدی مانند کامپایلر JIT، پشتیبانی از Union Types، آرگومان‌های نام‌دار (Named Arguments) و دستور Match را معرفی کرد. این نسخه با هدف بهبود عملکرد، خوانایی کد و ارتقاء تجربه توسعه‌دهنده منتشر شد.
کاربردهای PHP در توسعه وب
PHP به‌عنوان یکی از پرکاربردترین زبان‌های برنامه‌نویسی سمت سرور، نقش مهمی در توسعه وب دارد. این زبان به دلیل ساختار ساده، پشتیبانی گسترده و قابلیت ادغام آسان با سایر فناوری‌ها، در بسیاری از پروژه‌های وب مورد استفاده قرار می‌گیرد. در ادامه با مهم‌ترین کاربردهای آن در دنیای توسعه وب آشنا می‌شویم:
1. ساخت سایت‌های داینامیک
یکی از اصلی‌ترین کاربردهای این زبان، توسعه سایت‌های داینامیک است؛ یعنی سایت‌هایی که محتوای آن‌ها به‌صورت خودکار و بسته به نیاز کاربر تغییر می‌کند. از نمونه‌های رایج می‌توان به پنل‌های کاربری، فرم‌های ثبت‌نام، و سیستم‌های ارسال پیام اشاره کرد.برای اجرای بهینه چنین سایت‌هایی، معمولاً توصیه می‌شود از هاست لینوکس با پشتیبانی از این زبان برنامه نویسی استفاده شود، چرا که این بستر سازگاری بالایی با ساختار و الزامات فنی پروژه‌های مبتنی براین زبان دارد.اگر در حال راه‌اندازی یک وب‌سایت هستید و قصد دارید پروژه خود را توسعه دهید، می‌توانید برای انتخاب زیرساخت مناسب از تیم ما مشاوره بگیرید. همچنین، مشخصات کامل سرویس‌های هاست لینوکس مارال‌هاست را نیز می‌توانید از مشاهده کنید.
2. طراحی و توسعه سیستم‌های مدیریت محتوا (CMS)
سیستم‌هایی مانند WordPress، Joomla و Drupal که میلیون‌ها سایت را پشتیبانی می‌کنند، با زبان PHP توسعه داده شده‌اند. این موضوع نشان‌دهنده قدرت PHP در ایجاد پلتفرم‌های مدیریت محتوا برای بلاگ‌ها، سایت‌های شرکتی و فروشگاه‌های اینترنتی است.
3. تعامل با پایگاه‌داده
PHP به‌صورت گسترده برای برقراری ارتباط با پایگاه‌داده‌هایی مانند MySQL، PostgreSQL و SQLite استفاده می‌شود. این تعامل، امکان ذخیره، بازیابی و مدیریت اطلاعات کاربران در وب‌سایت‌ها را فراهم می‌سازد.
4. پیاده‌سازی فروشگاه‌های اینترنتی
بسیاری از فروشگاه‌های آنلاین با استفاده از فریم‌ورک‌های این زبان برنامه نویسی مانند Laravel، Symfony یا سیستم‌هایی نظیر Magento و OpenCart راه‌اندازی شده‌اند. در این حوزه به توسعه‌دهندگان کمک می‌کند تا ویژگی‌هایی مانند سبد خرید، مدیریت سفارشات و پرداخت آنلاین را پیاده‌سازی کنند.
5. ساخت APIها و وب‌سرویس‌ها
در توسعه اپلیکیشن‌های تحت وب یا موبایل، ایجاد API یکی از الزامات فنی است. PHP این امکان را می‌دهد که وب‌سرویس‌هایی مبتنی بر REST یا GraphQL ایجاد شده و به‌سادگی با سایر سیستم‌ها تعامل داشته باشند.
6. توسعه وب‌اپلیکیشن‌های اختصاصی
از پروژه‌های شرکتی گرفته تا سامانه‌های آموزشی، رزرو آنلاین، پورتال‌های سازمانی و حتی شبکه‌های اجتماعی، PHP بستری انعطاف‌پذیر برای توسعه وب‌اپلیکیشن‌های سفارشی فراهم می‌کند.
فرآیند اجرای کدهای PHP در وب‌سایت
زمانی که یک کاربر آدرس یک صفحه وب را در مرورگر وارد می‌کند، مجموعه‌ای از مراحل پشت‌صحنه طی می‌شود تا محتوای مورد نظر روی صفحه نمایش داده شود. در ادامه، روند کلی اجرای درخواست و پاسخ‌دهی صفحات دارای کدهای PHP را به‌صورت مرحله‌به‌مرحله توضیح می‌دهیم:
-
ارسال درخواست به وب‌سرور
مرورگر پس از وارد کردن آدرس صفحه، درخواستی را از طریق یکی از دو متد HTTP یعنی GET یا POST به سمت وب‌سرور ارسال می‌کند. -
بررسی درخواست توسط وب‌سرور
وب‌سرور درخواست را دریافت کرده و در صورتی که فایل مورد نظر شامل کدهای PHP باشد، آن را به مفسر PHP ارجاع می‌دهد تا پردازش لازم انجام شود. -
پردازش کدها
مفسر PHP شروع به اجرای کدها می‌کند. در این مرحله، کلیه دستورات موجود در فایل مورد نظر، از جمله محاسبات، شرط‌ها و حلقه‌ها اجرا می‌شوند. -
دریافت اطلاعات از پایگاه‌داده
در صورت نیاز، مفسر به پایگاه‌داده متصل شده و اطلاعات لازم را مطابق با دستورات نوشته‌شده در کد دریافت می‌کند. -
تولید پاسخ و ارسال به وب‌سرور
پس از پردازش نهایی، خروجی در قالب یک صفحه وب معمولاً با فرمت HTML، JSON یا XML ایجاد شده و به وب‌سرور تحویل داده می‌شود. -
ارسال پاسخ نهایی به مرورگر کاربر
در مرحله آخر، وب‌سرور پاسخ تولیدشده را به مرورگر کاربر ارسال می‌کند و محتوای نهایی در صفحه قابل مشاهده خواهد بود.
چرا باید از PHP استفاده کنیم؟
- سازگاری با زبان‌ها، وب‌سرورها و سیستم‌عامل‌های مختلف
- متن‌وباز و رایگان بودن
- ادغام آسان با پایگاه‌های داده مختلف
- جوامع کاربری بزرگ و بازار کار خوب
- یادگیری آسان در مقایسه با بسیاری از زبان‌ها
- به‌روزرسانی‌های منظم نسخه‌ها
- پشتیبانی از پروتکل‌های مختلف
- امکان ساخت انواع مختلفی از وب‌سایت‌ها
- نصب و راه‌اندازی آسان
- مجهز به اکستنشن‌ها و ابزارهای مختلف
- منابع آموزشی متعدد
- سازگاری بالا با HTML
- سرعت و امنیت بالا
در مجموع، PHP زبانی قدرتمند، انعطاف‌پذیر و قابل اعتماد برای توسعه وب است که با یادگیری آن می‌توانید پایه‌ای محکم برای ورود به دنیای برنامه‌نویسی بک‌اند و ساخت پروژه‌های حرفه‌ای آنلاین ایجاد کنید.
