نرم‌افزار به‌عنوان سرویس (SaaS) چیست؟ راهنمای کامل

سرویس‌های مرتبط با رایانش ابری روز‌به‌روز در حال رشد بوده و طبق پیش‌بینی وب‌سایت GlobeNeswire، ارزش بازار آن تا سال ۲۰۲۷ به ۱۲۴۱ میلیارد دلار خواهد رسید. IaaS ،PaaS و SaaS سه سرویس‌ مهم رایانش ابری هستند که هرکدام برای اهداف خاصی طراحی شده و دارای مزایای و معایب مخصوص به خود می‌باشند. مشتریان عمده سرویس SaaS مردم عادی هستند اما هدف سرویس‌های PaaS و IaaS معمولا برنامه‌نویس‌ها، متخصصان و شرکت‌های IT‌ هستند. ما پیش‌تر در دو مقاله جداگانه دررابطه‌ با IaaS و PaaS صحبت کردیم که در صورت علاقه می‌توانید آنها را مطالعه کنید و امروز نیز قصد داریم شما را به‌صورت کامل با SaaS و تمام جنبه‌های مرتبط با آن آشنا کنیم. پس تا انتهای مقاله با ما همراه بمانید.

SaaS چیست؟

نرم‌افزار به‌عنوان سرویس یا SaaS (مخفف Software as a Service) به‌صورت خلاصه نوعی سرویس ابری است که این امکان را به عموم مردم می‌دهد تا از طریق اینترنت به خدمات آنلاین شما دسترسی داشته باشند. در سرویس ابری SaaS، نرم‌افزار شما به همراه پایگاه داده و کدهای آن بر روی سرورهای ریموت قرار گرفته و وظیفه به‌روزرسانی و نگهداری از آن بر عهده شرکت ارائه‌دهنده خدمات ابری است و کاربران شما می‌توانند از طریق مرورگرها، اپلیکیشن‌های موبایل و APIها به نرم‌افزار دسترسی داشته باشند. SaaS دارای مزایای مختلفی است که از میان آنها می‌توان به انعطاف‌پذیری و مقیاس‌پذیری بالا، آسانی دسترسی، بهینه‌سازی مدیریت داده‌ها، امنیت و سفارشی‌سازی بالا و… اشاره کرد. با وجود SaaS، دیگر برای ارائه محصولات نرم‌افزاری خود به کاربران نیازی به راه‌اندازی، نگهداری و مدیریت زیرساخت‌های سنتی ندارید و تمام این کارها بر عهده شرکت‌ ارائه‌دهنده خدمات ابری است. نرم‌افزارهای SaaS اغلب برخلاف IaaS و PaaS از هر دو روش B2Bتجارت‌به‌تجارت یا B2B مدلی از کسب‌وکار است که در آن شرکت‌ها محصولات و سرویس‌های خود را به سایر شرکت‌ها ارائه می‌دهند. و B2Cمدلی از کسب‌وکار است که در آن یک شرکت محصولاتش را به‌‌صورت مستقیم به مصرف‌کننده می‌فروشد. به کاربران نهایی عرضه می‌شوند و طبق پیش‌بینی وب‌سایت Alliedmarketresearch، ارزش بازار محصولات SaaS تا سال ۲۰۳۰ به حدود ۷۰۰ میلیارد دلار خواهد رسید. با وجود SaaS دیگر کاربران نیازی به نصب نرم‌افزارها بر روی سیستم‌عامل خود ندارند و تنها کافی است مرورگر یا اپلیکیشن‌ خود را باز کرده و پس از پرداخت هزینه اشتراک یا به صورت رایگان شروع به استفاده از آنها کنند. هات‌میل، Salesforce ، جی‌میل، Hubspot، ویدیو کنفرانس زوم ،دراپ‌باکس و Shopify از جمله مهم‌ترین سرویس‌های مبتنی بر SaaS‌ هستند.

تاریخچه Saas

با اینکه سرویس ابری SaaS مفهوم تقریبا جدیدی در دنیای IT می‌باشد اما ریشه استفاده از آن به دهه ۶۰ و ۷۰ میلادی باز می‌گردد و این درست زمانی بود که کاربران می‌توانستند به‌صورت ریموت و از طریق ترمینال به کامپیوتر Mainframe‌ای که حاوی نرم‌افزارهای مختلفی بود، دسترسی داشته باشند. با این حال سرویسی که امروزه آن را با عنوان SaaS می‌شناسیم، تا قبل از اواخر دهه ۹۰ و اوایل قرن جدید چندان موردتوجه قرار نگرفت اما با ظهور و گسترش اینترنت، این امکان برای شرکت‌های نرم‌افزاری فراهم شد تا برنامه‌های خود را از طریق وب در اختیار کاربران قرار دهند. ابزارهای ایمیلی ساده، CRMها، ERPها و نرم‌افزارهای مدیریت پروژه جزو اولین سرویس‌های مبتنی بر SaaS بودند که کاربران از طریق اینترنت می‌توانستند به آنها دسترسی داشته باشند. Salesforce یکی از اولین نمونه‌های نرم‌افزار به‌عنوان سرویس و نوعی نرم‌افزار CRM بود که در سال ۱۹۹۹ راه‌اندازی شد که این امکان را به دارندگان کسب‌وکارها می‌داد تا به‌آسانی و از طریق فناوری ابری ارتباطات و تعاملات خود با مشتریان را مدیریت کنند. این برنامه‌ها و اپلیکیشن‌ها در آن زمان از جنبه‌های مختلفی با محدودیت‌هایی (سرعت پایین اینترنت، محدودیت پهنای‌باند و…) مواجه بودند اما با رشد زیرساخت‌های اینترنت و فناوری رایانش ابری، تمام این محدودیت‌ها بر طرف شدند. امروزه نیز بسیاری از شرکت‌ها رو به استفاده از SaaS آورده و این فناوری پرطرفدارترین روش برای ارائه برنامه‌ها، نرم‌افزارها و اپلیکیشن‌ها به کاربران می‌باشد.

SaaS چگونه کار می‌کند؟

SaaS مبتنی بر مدل ارائه نرم‌افزاری ابری بوده که کار خریداری و استفاده کاربران از محصولات و برنامه‌ها را بسیار آسان‌تر می‌کند. کسب‌وکارها می‌توانند از زیرساخت‌های ابری خود (سرورها، هایپروایزر، میان‌افزار، پایگاه‌‌های داده، منابع محاسباتی، فضای ذخیره‌سازی، سیستم‌عامل، تجهیزات شبکه و…) و یا شرکت‌های ارا‌ئه‌دهنده خدمات ابری معروف (AWS و Google Cloud و IBM Cloud و Microsoft و Azure و…) برای میزبانی از برنامه‌های خود استفاده کنند. انجام این کار باعث افزایش مقیاس‌پذیری خدمات و نرم‌افزارهای ارائه‌شده توسط شرکت‌ها و همچنین بهبود دسترسی کاربران به آنها شده و هر کاربر برای دسترسی به سرویس‌های SaaS تنها نیاز به یک دستگاه متصل به اینترنت دارد که البته برخی از این سرویس‌ها بر روی پلتفرم‌های موبایلی بهتر اجرا می‌شوند.

بااین‌حال کاربران برای استفاده از برخی برنامه‌ها مانند ادوبی آکروبات (Adobe Acrobat) نیاز به دانلود و نصب آنها دارند. برنامه‌های SaaS مبتنی بر معماری Multi-Tenant بوده و این یعنی کاربران می‌توانند به‌صورت اشتراکی اما امن از برنامه‌های موردنظر خود استفاده کنند. این معماری را می‌توان به‌مانند ساختمانی (نرم‌افزار ارائه‌شده در قالب SaaS) با چند مستأجر (کاربران) در نظر گرفت که در آن افراد به‌صورت اشتراکی از امکانات ساختمان استفاده می‌کنند اما هیچ‌کس جزء مستأجر حق استفاده از واحد خود (کپی اختصاصی از برنامه یا اپلیکیشن) را ندارد. در مدل نرم‌افزار به‌عنوان سرویس، ارائه‌دهنده وظیفه راه‌اندازی، نگهداری، میزبانی، تضمین آپتایم، مقیاس‌بندی، بر طرف کردن باگ‌ها، بکاپ‌گیری و مدیریت برنامه‌ها و همچنین اجرای پلن بازیابی فاجعه را بر عهده داشته و شرکت‌ها، سازمان‌ها و افراد استفاده‌کننده نیز تنها باید هزینه‌ای (ماهانه، سالانه و…) را بابت حق اشتراک پرداخت کنند. کدهای برنامه‌ها و اپلیکیشن‌های ارائه‌شده برای تمام مشتریان یکسان بوده و ویژگی‌ها و قابلیت‌های جدیدی که منتشر می‌شوند نیز به‌صورت یکسان در اختیار تمام کاربران قرار می‌گیرد. مدل SaaS معمولا شامل نوعی قرارداد به نام SLA‌ می‌شود که در آن تمام شرایط و ضوابط استفاده از سرویس و همچنین تعهدات طرفین قرارداد ذکر می‌شود.

SaaS چه کاربردهایی دارد؟

SaaS دارای کاربردهایی مختلفی است که در ادامه به‌صورت خلاصه با مهم‌ترین آنها آشنا می‌شوید:

پلتفرم‌های CRM: پلتفرم‌های CRM مدیریت ارتباط با مشتریان یا CRM مجموعه‌ای از استراتژی‌ها، ابزارها و فناوری‌هایی است که شرکت‌ها از آنها برای مدیریت روابط و تعاملات خود با مشتریان فعلی و بالقوه استفاده می‌کنند. مبتنی بر نرم‌افزار به‌عنوان سرویس، این امکان را به سازمان‌ها می‌دهند تا به‌آسانی و تنها از طریق اینترنت تمام ارتباطات و تعاملات خود با مشتریان را مدیریت کنند. این CRMها بسیار مقرون‌به‌صرفه بوده و استفاده از آنها نیز نسبت به سیستم‌های مدیریت با مشتریان سنتی آسان‌تر است. SmartTask ،Salesforce و PipeDrive نمونه‌هایی از این پلتفرم‌ها هستند.

سیستم‌های HRM: استفاده از فناوری و سیستم‌هایی مانند HRM کار را برای مدیران منابع انسانی بسیار ساده‌تر کرده است و این افراد می‌توانند تنها از طریق یک پلتفرم HRM مبتنی بر SaaS تمام جنبه‌های مختلف (بررسی حضور و غیاب‌‌ها، ارائه گزارش‌ها، استخدام‌ افراد، مدیریت داده‌های کارکنان و…) مرتبط با کارکنان یک شرکت را مدیریت کنند. Freshteam ،Sage HR و Bamboo HR از جمله مهم‌ترین سیستم‌های HRM مبتنی بر SaaS هستند.

سیستم‌های ERP: برنامه‌ریزی منابع سازمانی یا ERP سیستم نرم‌افزاری است که با هدف آسان‌سازی مدیریت منابع و فعالیت‌های سازمان‌ها، انجام امور مرتبط با حسابداری، مدیریت داده‌ها، تهیه گزارش‌ها و غیره ایجاد شده‌ است. سیستم‌های ERP مبتنی بر SaaS نسبت به پلتفرم‌های سنتی دارای مزایای متعددی بوده که از میان آنها می‌توان به مقیاس‌پذیری‌بالا، دسترسی آسان و مقرون‌به‌صرفه بودن اشاره کرد. NetSuite ،SAP Business ByDesign و Microsoft Dynamics 365 برخی از معروف‌ترین سیستم‌های ERP هستند.

مدیریت پروژه: کسب‌وکارها با استفاده برخی از برنامه‌های SaaS می‌توانند به‌راحتی تمام جنبه‌های پروژه‌های خود را مدیریت کنند. به‌عنوان‌مثال شما می‌توانید از این برنامه‌ها برای سازماندهی وظایف، پیگیری کارهای سپرده شده به افراد، ایجاد تایم‌لاین، ارائه فیدبک و آسان‌سازی برقراری ارتباط میان اعضای تیم خود استفاده کنید. از میان مهم‌ترین ابزارهای مدیریت پروژه مبتنی بر SaaS می‌توان به Confluence ،Wrike و Trello اشاره کرد.

اتوماسیون بازاریابی: برخی از برنامه‌های SaaS با هدف خودکار‌سازی فرایندهای مرتبط با بازاریابی ایجاد شده‌اند. شما از این برنامه‌ها می‌توانید برای خودکارسازی فعالیت‌هایی مانند مدیریت کمپین‌های بازاریابی، انتشار پست‌ها در شبکه‌های اجتماعی، بازاریابی ایمیلی، مدیریت سرنخ یا لید و تعامل با مشتریان استفاده کنید. Autopilot و Eloqua و WebEngage نمونه‌هایی از برنامه‌های اتوماسیون بازاریابی مبتنی بر SaaS هستند.

چرا باید از SaaS استفاده کنیم؟

مزایای استفاده از SaaS عبارتند از:

• کاهش هزینه‌های خرید و ارائه محصولات نرم‌افزاری
• کمک به خودکاری‌سازی بسیاری از فرایندها
• دسترسی آسان کاربران به خدمات
• مقیاس‌پذیری در ازای مصرف
• کمک به بهبود کسب‌وکارها
• راه‌اندازی آسان و سریع
• رویکرد Mobile-firstمدل Mobile-first یا اول موبایل رویکردی است که در آن توسعه‌دهندگان در ابتدا شروع به طراحی نسخه موبایلی برنامه‌ها کرده و سپس به سراغ نسخه دسکتاپی آنها می‌روند.
• بکاپ‌گیری خودکار
• انعطاف‌پذیری بالا
• پشتیبانی خوب
• استفاده آسان
• امنیت بالا
• …

معایب SaaS کدامند؟

• وابستگی به شرکت ارائه‌دهنده (قفل فروشنده)
• کنترل و سفارشی‌سازی پایین
• وابستگی به اینترنت

تفاوت SaaS و مدل‌های سنتی

در گذشته سازمان‌ها برای دسترسی به نرم‌افزارها و برنامه‌ها نیاز به خریداری، دانلود و نصب آنها بر روی سرورهای شبکه‌ محلی خود یا شرکت‌های هاستینگ داشتند اما با آمدن SaaS این امکان برای آنها فراهم شد تا از طریق اینترنت به برنامه‌های خود دسترسی داشته باشند.

	SaaS	مدل‌های سنتی
میزبانی	برنامه‌ها بر روی سرورهای ریموت میزبانی می‌شوند.	برنامه‌ها بر روی سرورهای محلی میزبانی می‌شوند.
دسترسی	از طریق اینترنت قابل دسترسی هستند.	افراد می‌توانند به‌صورت ریموت و از طریق دستگاه‌های متصل به شبکه محلی به برنامه‌ها دسترسی داشته باشند.
مدیریت	شرکت ارائه‌دهنده خدمات ابری مسئولیت مدیریت تمام زیرساخت‌ها را بر عهده دارد.	وظیفه مدیریت تمام زیرساخت‌های IT بر عهده سازمان‌‌ خریدار نرم‌افزار است.
مقیاس‌پذیری	از مقیاس‌پذیری بالایی برخوردار بوده و کاربران می‌توانند به‌آسانی و در مدت زمان کمی منابع خود را افزایش دهند.	سازمان‌ها برای افزایش منابع موردنیاز خود نیاز به خرید زیرساخت‌ها و سرورهایی با قدرت بیشتر هستند.
هزینه‌ها	کاربر به صورت ماهانه و یا سالانه هزینه‌ای را به‌عنوان حق اشتراک پرداخت می‌کند.	سازمان هزینه‌هایی را بابت خرید سخت‌افزار، لایسنس برنامه، نگهداری، مدیریت، پشتیبانی، به‌روزرسانی و… پرداخت می‌کند و در مجموع گران‌تر از SaaS است.
سفارشی‌سازی	کاربران کنترل چندانی بر جنبه‌های مختلف برنامه‌های خود ندارند.	از سفارشی‌سازی و انعطاف‌پذیری بالایی برخوردار بوده و سازمان‌ها می‌توانند باتوجه‌به نیاز‌های خود تغییراتی را در برنامه‌ها بدهند و آنها را به‌آسانی با پلتفرم‌های دیگر ادغام کنند.
امنیت	مسئولیت حفظ امنیت داده‌ها و زیرساخت‌ها بر عهده شرکت ارائه‌دهنده SaaS‌ است.	سازمان‌ها کنترل کاملی بر جنبه‌های امنیتی نرم‌افزار داشته و مسئولیت اجرای سیاست‌های امنیتی، حفظ امنیت داده‌ها، تجهیزات فیزیکی و بسیاری از موارد دیگر بر عهده آنهاست.

مقایسه SaaS ،PaaS و IaaS

همان‌طور که در ابتدای مقاله اشاره شد، امروزه خدمات ابری مختلفی در بازار وجود دارد که هرکدام برای اهداف خاصی ایجاد شده‌اند.

SaaS: نوعی خدمات مبتنی بر ابر می‌باشد که این امکان را برای کسب‌وکارها فراهم می‌کند تا خدمات و نرم‌افزارهای خود را از طریق اینترنت در اختیار کاربران نهایی قرار دهند.

IaaS: در این نوع خدمات ابری، منابع محاسباتی (CPU ،RAM و …)، فضای ذخیره‌سازی، ابزارهای مجازی‌سازی و شبکه از طریق اینترنت در اختیار سازمان‌ها و شرکت‌ها قرار می‌گیرد.

PaaS: پلتفرم به‌عنوان سرویس یا PaaS یکی دیگر از سرویس‌های ابری است که هرآنچه توسعه‌دهندگان برای ساخت، استقرار، نگهداری و مدیریت برنامه‌ها و اپلیکیشن‌های خود نیاز دارند را در اختیارشان قرار می‌دهد. امکانات PaaS شامل مواردی مانند ابزارهای توسعه، فریم‌ورک‌ها، کتابخانه‌ها، پایگاه داده، میان‌افزارها می‌شود.

نکاتی که قبل از انتخاب SaaS باید به آنها توجه کنید

• بررسی روش‌های برقراری ارتباط با شرکت
• بررسی تمام نیازهای برنامه یا اپلیکیشن
• امکان استفاده آزمایشی از سرویس‌ها
• بررسی ابزارها و قابلیت‌های ارائه‌شده
• گرفتن مشورت از افراد متخصص
• قابلیت‌های امنیتی شرکت
• کیفیت خدمات ارائه‌شده
• میزان امنیت داده‌ها
• مطالعه دقیق SLAتوافقنامه سطح خدمات یا SLA نوعی قرارداد است که میان ارائه‌دهنده یک سرویس و مشتری آن منعقد می‌شود و در آن تمام انتظارات دو طرف ذکر می‌شود.
• بودجه در دسترس
• میزان پشتیانی
• قفل فروشنده
• قیمت پلن‌ها
• سابقه شرکت

مهم‌ترین شرکت‌های ارائه‌دهنده SaaS

Salesforce: یکی از معروف‌ترین شرکت‌های فعال در حوزه SaaS می‌باشد که طیف وسیعی از نرم‌افزارهای مرتبط با CRM را ارائه می‌دهد که از میان آنها می‌توان به Salesforce CRM ،Sales Cloud ،Service Cloud و Marketing Cloud اشاره کرد.

Google: گوگل یکی از شرکت‌های پیشرو در این حوزه بوده و Gmail ،Google Sheets ،Google Analytics و Google Ads معروف‌ترین برنامه‌های مبتنی بر SaaS آن هستند.

Microsoft: مایکروسافت یکی دیگر از ارائه‌دهندگان خدمات نرم‌افزار به‌عنوان سرویس بوده و مهم‌ترین محصولات SaaS آن شامل Microsoft 365 و Dynamics 365 و Power Platform می‌شود.

Adobe: شرکت ادوبی دارای انواع مختلفی از محصولات SaaS می‌باشد که از میان آنها می‌توان به Adobe Creative Cloud و Adobe Experience Cloud اشاره کرد.

Oracle: شرکت اوراکل در حوزه‌های مختلفی برنامه‌های SaaS خود را به کاربران ارائه می‌دهد و مهم‌ترین محصولات SaaS آن شامل Oracle Sales Cloud و NetSuite و Oracle Fusion Cloud و Eloqua می‌شود.

آینده SaaS

باتوجه‌به قابلیت‌ها و مزایای متعدد SaaS، سازمان‌ها و افراد بیشتری رو به استفاده از آن آورده و کارشناسان نیز آینده خوبی را برای این سرویس ابری متصور هستند و همان‌طور که اشاره شد بازار آن تا چند سال آینده رشد بسیار خوبی را تجربه خواهد کرد. علاوه بر این، باتوجه‌به رشد فناوری هوش مصنوعی، انتظار می‌رود اکثر شرکت‌ها در آینده نزدیک از آن‌ در اپلیکیشن‌های خود استفاده کنند زیرا هوش مصنوعی این امکان را به سازمان‌ها می‌دهد تا با خودکارسازی بسیاری از فرایندها در زمان خود صرفه‌جویی کنند و همچنین می‌تواند توصیه‌ها و پیشنهادات هوشمندانه‌ای را به کاربران اپلکیشین‌های SaaS ارائه دهد. امروزه مخاطب اکثر برنامه‌های SaaS عمومی هستند، بااین‌حال پیش‌بینی می‌شود تا استفاده شرکت‌ها از پلتفرم‌های نرم‌افزار به‌عنوان سرویس اختصاصی افزایش پیدا کند. به‌عنوان‌مثال ممکن است سازمانی برنامه‌ای را بسازد که در آن تنها کارکنانش بتوانند از طریق اینترنت باهم ارتباط برقرار کنند. باتوجه‌به مشکلات و نگرانی‌های امنیتی مرتبط با SaaS، قطعا شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات ابری بیشتر بر روی مسئله امنیت داده‌ها و حریم خصوصی کاربران تمرکز خواهند کرد. علاوه بر این، ارائه‌دهندگان SaaS احتمالا بیشتر بر روی موضوع سفارشی‌سازی تمرکز خواهند کرد و این امکان برای کاربران فراهم خواهد شد تا کنترل بیشتری بر قسمت‌های مختلف برنامه‌‌ها و اپلیکیشن‌های خریداری شده خود داشته باشند.

سؤال‌های متداول

منابع: Techtarget ،IBM و Oracle