مقدمه:
آیا تا به حال نام VDS یا همان سرور اختصاصی مجازی را شنیدهاید؟ شاید در نگاه اول این اصطلاح کمی پیچیده به نظر برسد، اما در واقع یکی از مهمترین مفاهیم در دنیای میزبانی وب و زیرساختهای آنلاین است. بسیاری از کسبوکارهای اینترنتی، استارتاپها و حتی وبسایتهای شخصی برای رشد و پایداری نیازمند منابعی هستند که از یک هاست اشتراکی فراتر برود و در عین حال هزینهی یک سرور اختصاصی کامل را هم نداشته باشد.
اینجاست که VDS به عنوان یک انتخاب هوشمندانه وارد میدان میشود؛ راهحلی که ترکیبی از انعطافپذیری سرورهای مجازی و قدرت سرورهای اختصاصی را ارائه میدهد.
در این مقاله، به صورت جامع بررسی خواهیم کرد که VDS چیست، چه تفاوتی با سایر سرویسهای مشابه دارد، چه مزایا و محدودیتهایی به همراه میآورد و در نهایت چه کسانی باید به سراغ استفاده از آن بروند.
مقاله ویکی پدیا: Virtual private server
VDS چیست؟
VDS یا Virtual Dedicated Server به معنای «سرور اختصاصی مجازی» است. همانطور که از نامش پیداست، این سرویس نوعی سرور مجازی است که منابع سختافزاری آن، همچون پردازنده (CPU)، حافظه (RAM) و فضای ذخیرهسازی (Storage)، به صورت کاملاً اختصاصی در اختیار کاربر قرار میگیرد. این موضوع باعث میشود برخلاف هاست اشتراکی یا حتی برخی VPSها، منابع شما با دیگر کاربران به اشتراک گذاشته نشود و در نتیجه، عملکرد پایدار و قابلاعتمادتری تجربه کنید.
در واقع میتوان گفت VDS نقطهی میانی بین VPS (Virtual Private Server) و سرور اختصاصی (Dedicated Server) است. از یک طرف مانند VPS بر بستر فناوری مجازیسازی ساخته میشود و امکان تقسیم یک سرور فیزیکی به چند ماشین مجازی مستقل را فراهم میکند، و از طرف دیگر، منابع آن مشابه یک سرور اختصاصی به صورت کاملاً اختصاصی به کاربر اختصاص داده میشود.
برای درک بهتر، تصور کنید یک آپارتمان (معادل VPS) را با یک ویلای مستقل (معادل سرور اختصاصی) مقایسه کنیم. در آپارتمان، دیوارها و زیرساختها میان واحدها مشترک است و ممکن است استفادهی یک همسایه روی راحتی بقیه تأثیر بگذارد. اما در ویلا همهچیز مختص شماست. حالا VDS مانند یک آپارتمان لوکس است که هر واحد آن منابع مستقل و امکاناتی جداگانه دارد؛ یعنی اگرچه ساختمان اصلی مشترک است، اما هر واحد کاملاً مجزا عمل میکند و استفادهی دیگران روی شما تأثیری نخواهد گذاشت.
تفاوت VDS با VPS و سرور اختصاصی
برای درک بهتر جایگاه VDS، لازم است آن را در کنار دو سرویس دیگر یعنی VPS (سرور مجازی خصوصی) و Dedicated Server (سرور اختصاصی) بررسی کنیم. هر کدام از این سرویسها سطح متفاوتی از منابع، دسترسی و هزینه را ارائه میدهند.
1. VPS (Virtual Private Server)
VPS یا سرور مجازی خصوصی روی یک سرور فیزیکی ایجاد میشود و با کمک نرمافزار مجازیسازی به چند بخش تقسیم میگردد. در این حالت منابع مانند CPU و RAM میان چند کاربر به اشتراک گذاشته میشود. اگرچه هر کاربر محیطی جداگانه دارد و به تنظیمات سرور دسترسی کامل دارد، اما در عمل استفادهی یک کاربر میتواند روی عملکرد دیگران تأثیر بگذارد.
-
مزیت: هزینه پایینتر، مناسب برای پروژههای کوچک و متوسط.
-
محدودیت: منابع کاملاً اختصاصی نیستند و احتمال کاهش کارایی وجود دارد.
2. VDS (Virtual Dedicated Server)
VDS یا سرور اختصاصی مجازی نیز بر پایه مجازیسازی ساخته میشود، اما تفاوت کلیدی آن در اختصاص کامل منابع است. یعنی میزان CPU، RAM و فضای ذخیرهسازی که به شما داده میشود فقط برای شماست و هیچ کاربری دیگر نمیتواند در آن شریک باشد. این موضوع باعث میشود VDS از نظر کارایی و پایداری بسیار به سرور اختصاصی نزدیک شود.
-
مزیت: منابع تضمینشده، کارایی بالا، امنیت بیشتر نسبت به VPS.
-
محدودیت: هزینه بالاتر از VPS و نیاز به دانش فنی برای مدیریت.
3. Dedicated Server (سرور اختصاصی)
سرور اختصاصی به معنای در اختیار داشتن یک سرور فیزیکی کامل است. در این حالت هیچ اشتراکی وجود ندارد و همه منابع سختافزاری تنها برای یک کاربر یا سازمان استفاده میشود.
-
مزیت: نهایت قدرت، کنترل و امنیت.
-
محدودیت: هزینه بسیار بالا، نیاز به تخصص در مدیریت سختافزار و نرمافزار.
مزایای استفاده از VDS
1. قدرت و منابع اختصاصی
در VDS، منابعی مانند پردازنده، حافظه و فضای ذخیرهسازی بهطور کامل برای کاربر رزرو میشوند. به همین دلیل، بر خلاف هاست اشتراکی یا برخی سرورهای مجازی عمومی، استفاده سایر کاربران هیچگونه تأثیری بر سرعت و عملکرد شما نخواهد داشت. این ویژگی مخصوصاً برای سایتها و اپلیکیشنهایی که نیاز به منابع پردازشی پایدار دارند، یک مزیت کلیدی محسوب میشود.
2. امنیت بالاتر
یکی از مهمترین دغدغهها در میزبانی وب، امنیت دادهها و اطلاعات حساس است. در یک ماشین مجازی اختصاصی، دسترسیها و منابع بهصورت کاملاً ایزوله مدیریت میشوند. این جداسازی باعث میشود ریسک نفوذ یا اختلال ناشی از فعالیت دیگر کاربران تا حد زیادی کاهش یابد. به همین دلیل، بسیاری از سازمانها و کسبوکارهایی که دادههای حیاتی نگهداری میکنند، به این مدل سرور اعتماد بیشتری دارند.
3. پایداری و کارایی بهتر نسبت به VPS
در VPS، منابع بهصورت اشتراکی میان کاربران تقسیم میشود و در مواقعی ممکن است فشار ناشی از یک کاربر پرمصرف، عملکرد دیگران را تحتتأثیر قرار دهد. اما در VDS چنین محدودیتی وجود ندارد. تخصیص منابع اختصاصی به معنای سرعت پایدارتر، زمان پاسخدهی کوتاهتر و در نهایت تجربهی کاربری بهتر است.
4. مقیاسپذیری
یکی از نقاط قوت VDS، قابلیت ارتقا و مقیاسپذیری است. هر زمان که پروژه یا وبسایت شما رشد کند، میتوانید بهراحتی منابع بیشتری مانند CPU یا RAM اضافه کنید، بدون آنکه نیاز به تغییر بستر یا مهاجرت پیچیده داشته باشید. این ویژگی باعث میشود که سرور اختصاصی مجازی برای استارتاپها و کسبوکارهای رو به رشد انتخابی ایدهآل باشد.
5. مقرونبهصرفه بودن نسبت به سرور اختصاصی
اگرچه هزینه VDS از یک VPS معمولی بالاتر است، اما در مقایسه با یک سرور اختصاصی کامل بسیار اقتصادیتر خواهد بود. شما تقریباً تمامی مزایای یک سرور فیزیکی اختصاصی مانند قدرت پردازش بالا، امنیت و استقلال منابع را دریافت میکنید، اما با هزینهای منطقیتر. به همین دلیل، این مدل بهترین تعادل میان قیمت و کارایی را ارائه میدهد.
معایب و محدودیتهای VDS
1. هزینه بیشتر نسبت به VPS
یکی از چالشهای اصلی VDS، قیمت بالاتر آن در مقایسه با سرور مجازی خصوصی است. هرچند منابع اختصاصی و کارایی بهتر توجیهکننده این هزینه هستند، اما برای پروژههای کوچک یا وبسایتهایی که ترافیک کمی دارند، ممکن است پرداخت این مبلغ صرفه اقتصادی نداشته باشد.
2. نیاز به دانش فنی برای مدیریت
استفاده از ماشین مجازی اختصاصی معمولاً به مهارتهای فنی بیشتری نیاز دارد. کاربر باید توانایی مدیریت سیستمعامل، کانفیگ امنیتی، نصب نرمافزارها و مانیتورینگ منابع را داشته باشد. در غیر این صورت، احتمال بروز مشکلات یا کاهش بهرهوری بالا میرود. به همین دلیل بسیاری از افراد ترجیح میدهند از پلنهای مدیریتشده (Managed) استفاده کنند، که البته خود این موضوع هزینه اضافی ایجاد میکند.
3. محدودیتها در مقایسه با سرور اختصاصی فیزیکی
اگرچه این سرویس تا حد زیادی مزایای یک سرور اختصاصی واقعی را ارائه میدهد، اما در نهایت همچنان بر بستر یک سختافزار مشترک پیادهسازی میشود. به همین دلیل برخی محدودیتها مانند وابستگی به زیرساخت فیزیکی یا عدم امکان شخصیسازی کامل سختافزار وجود دارد. بنابراین برای سازمانهایی که نیاز به کنترل صددرصدی بر روی سختافزار دارند، انتخاب یک سرور اختصاصی کامل گزینه مناسبتری خواهد بود.
چه کسانی باید VDS تهیه کنند؟
انتخاب یک VDS برای همه کاربران ضروری نیست، اما برای برخی گروهها و کسبوکارها، این سرویس میتواند نقطه عطفی در رشد و پایداری فعالیتهایشان باشد. در ادامه به مهمترین دستههایی که بیشترین بهره را از این نوع سرویس میبرند اشاره میکنیم:
1. سایتها و فروشگاههای اینترنتی پرترافیک
وبسایتهای فروشگاهی یا خدماتی که بازدید روزانه بالایی دارند، نیازمند منابع پردازشی پایدار و سریع هستند. در یک هاست اشتراکی یا حتی VPS معمولی، افزایش ترافیک میتواند باعث کندی یا اختلال شود. اما با استفاده از سرور اختصاصی مجازی، منابع مشخص و ثابتی در اختیار فروشگاه قرار میگیرد و همین موضوع تضمین میکند که تجربه کاربری مشتریان تحت تأثیر نوسانات سایر کاربران قرار نگیرد. برای یک فروشگاه آنلاین، این ثبات به معنای فروش بیشتر و کاهش نرخ خروج مشتریان است.
2. شرکتهای نرمافزاری و استارتاپها
کسبوکارهای نوپا و شرکتهای فعال در حوزه نرمافزار معمولاً نیاز به محیطی انعطافپذیر برای توسعه و تست دارند. VDS این امکان را میدهد که همزمان چندین پروژه روی یک بستر مستقل و امن اجرا شود، بدون اینکه نگرانی بابت کمبود منابع یا تداخل با کاربران دیگر وجود داشته باشد. علاوه بر این، قابلیت مقیاسپذیری آسان باعث میشود استارتاپها بتوانند با رشد کاربران خود، منابع سرور را به سرعت ارتقا دهند.
3. پروژههایی با نیاز به منابع پایدار (مانند دیتابیسها)
برخی از پروژهها مانند پایگاههای داده، سیستمهای مدیریت منابع سازمانی (ERP) یا نرمافزارهای مالی، به عملکرد دائمی و منابع کاملاً پایدار نیاز دارند. هرگونه کاهش سرعت یا اختلال در این دسته پروژهها میتواند خسارت جدی ایجاد کند. در این شرایط، VDS بهترین انتخاب است، زیرا تضمین میکند منابع پردازشی و حافظه بهطور اختصاصی برای اجرای این سرویسها رزرو شدهاند.
4. برنامهنویسان و تیمهای توسعه
تیمهای توسعه نرمافزار و برنامهنویسان اغلب به محیطی نیاز دارند که بتوانند آزادانه روی آن تست و پیادهسازی انجام دهند. سرور اختصاصی مجازی این امکان را فراهم میکند که محیطهای مختلف (Development، Staging و Production) روی یک بستر مستقل ایجاد شوند. این موضوع باعث میشود تیمها بدون نگرانی از تداخل منابع یا محدودیتهای هاست اشتراکی، پروژههای خود را سریعتر توسعه دهند و به مرحله اجرا برسانند.
کاربردهای VDS (سرور اختصاصی مجازی)
میزبانی وبسایتهای بزرگ
برای وبسایتها و فروشگاههای پرترافیک، مهمترین مسئله «پایداری سرعت تحت فشار» است. سرور اختصاصی مجازی با اختصاص CPU، RAM و دیسک بهصورت تضمینشده، اجازه میدهد زیر بار همزمانِ درخواستها (Concurrency) افت کارایی نداشته باشید. میتوانید معماری را بهصورت سرویسمحور بچینید: وبسرور (Nginx/Apache) و PHP-FPM/Node/Java روی یک ماشین، کش مموری مانند Redis برای سشنها و صفحهها، و یک پایگاهداده روی ماشین جداگانه. استفاده از NVMe برای I/O سریع فایلها و استاتیکها، بههمراه Reverse Proxy و قابلیتهای HTTP/2/3، زمان پاسخ را کم میکند. برای امنیت و دسترسپذیری، WAF، TLS سختگیرانه، بکاپ منظم و مانیتورینگ منابع (CPU، Load، Latency) ضروری است. افزون بر این، میتوانید چند سرور اختصاصی مجازی را پشت یک Load Balancer قرار دهید تا بهصورت افقی مقیاس دهید؛ به این ترتیب در کمپینها و پیکهای فروش، فقط با افزودن یک نود جدید، ظرفیت پردازشی را زیاد میکنید بدون جابهجایی زیرساخت.
اجرای نرمافزارهای سازمانی
نرمافزارهای حیاتی مثل ERP، CRM، سیستمهای مالی و اتوماسیون اداری به «منابع پایدار و ایزوله» نیاز دارند. در این سناریو، سرور اختصاصی مجازی مزیتهایی مثل جداسازی شبکهای (VLAN/VPN)، کنترل دقیق سطح سیستمعامل، و امکان سختگیری امنیتی (Hardening، بهروزرسانیهای زمانبندیشده، محدودسازی دسترسی) را فراهم میکند. اگر برنامه شما ماژولهای جداگانه دارد (وب اپ، سرویس API، گزارشگیری، ETL)، میتوانید هر ماژول را روی یک ماشین مستقل مستقر کنید تا خرابی یک مؤلفه، کل سرویس را از کار نیندازد. برای رعایت الزامات انطباق (Compliance) نیز انتخاب دیتاسنتر مناسب از نظر جغرافیا و سیاستهای پشتیبانگیری/رمزنگاری اهمیت دارد. در محیطهای ترکیبی ویندوز/لینوکس، اجرای سرویسهای دامنه، SSO و اتصال امن به دیتاسنترهای دیگر نیز به سادگی با تونلهای امن و سیاستهای فایروال قابل پیادهسازی است.
سرور بازی (Game Server)
سرورهای بازی به «Latency پایین، پایداری Tick Rate و توان تکهستهای خوب» حساساند. سرور اختصاصی مجازی با هستههای پردازشی تضمینشده، بهویژه برای بازیهایی مثل Minecraft، CS:GO، Rust یا ARK عملکرد باثباتی میدهد. انتخاب لوکیشن دیتاسنتر نزدیک به بازیکنان، کاهش محسوس Ping را در پی دارد. امکان مدیریت پورتها، نصب Mod/Plugin، زمانبندی ریاستارتهای امن و Snapshotگیری منظم، اداره سرور را قابلاعتماد میکند. برای جلوگیری از Lag اسپایکها، بهتر است از دیسک NVMe، مقدار RAM کافی برای کش نقشه/چانکها، و محافظت DDoS در لبه شبکه استفاده شود. اگر جامعه کاربری رشد کرد، میتوان چند سرور بازی را برای مودهای مختلف یا Regionهای جداگانه راه انداخت و یک سرور Master/Directory برای هماهنگی در نظر گرفت.
پایگاههای داده حجیم
Databaseها به «IOPS بالا، تأخیر دیسک پایین و RAM کافی برای مجموعهداده فعال (Working Set)» نیاز دارند. با انتخاب سرور اختصاصی مجازی مبتنی بر NVMe و ترجیحاً طرح RAID مناسب (برای افزونگی و کارایی)، میتوانید موتورهایی مثل MySQL/MariaDB، PostgreSQL یا MongoDB را با تنظیمات بهینه اجرا کنید. جداسازی فایلهای داده و Log/WAL روی دیسکهای جداگانه، کاهش درگیری I/O را بهدنبال دارد. برای تداوم خدمت، Replica خواندنی (Read Replicas) یا خوشهبندی (Replication/Streaming) راهاندازی کنید تا هم بار خواندن توزیع شود و هم بازیابی پس از حادثه سریع باشد. پشتیبانگیری ترکیبی (Physical + Logical)، آزمایش دورهای بازیابی (Restore Drills)، مانیتورینگ مقادیر کلیدی (Buffer Hit Ratio، Slow Queries، Checkpoint/Flush Latency) و سختگیری امنیتی (رمزنگاری در حال سکون و حین انتقال، کنترل دسترسی Least Privilege) چهار ستون حیاتی این سناریو هستند. جدا کردن دیتابیس از لایه اپلیکیشن روی ماشینهای مستقل، جِرم عملکرد را پایین میآورد و اشکالزدایی را سادهتر میکند.
پروژههای ابری و DevOps
تیمهای DevOps به محیطی نیاز دارند که «قابلخودکارسازی، تکرارپذیر و منعطف» باشد. سرور اختصاصی مجازی بهترین بستر برای اجرای CI/CD Runners (مثل GitLab Runner/GitHub Actions Self-Hosted)، رجیستری کانتینر، و محیطهای Staging/Production ایزوله است. میتوانید با Terraform/Ansible محیط را کُد کنید (IaC) تا ایجاد، بهروزرسانی و خرابیناپذیری (Idempotency) استاندارد شود. برای مشاهدهپذیری، استک مانیتورینگ (Prometheus + Grafana) و لاگمحور (Loki/ELK) را مستقر کنید و Alerting هوشمند داشته باشید. اگر نیاز به ارکستراسیون دارید، از چند سرور اختصاصی مجازی یک کلاستر Kubernetes یا Nomad بسازید؛ نودهای Worker را برحسب بار کاری اضافه/کم کنید و نودهای جداگانه برای پایگاهداده یا کش در نظر بگیرید. الگوهای استقرار مدرن مثل Blue-Green و Canary، با یک Load Balancer در جلو، قطع سرویس را به حداقل میرسانند. برای امنیت، Vault/Sealed-Secrets برای مدیریت امن کلیدها و تونلهای WireGuard/OpenVPN برای شبکهسازی بین نودها پیشنهاد میشود
نکات مهم در انتخاب سرور اختصاصی مجازی مناسب
انتخاب یک VDS مناسب تنها به نام برند یا ظاهر پلنها محدود نمیشود. برای آنکه سرویس شما بتواند به بهترین شکل پاسخگوی نیازهای کسبوکار باشد، باید مجموعهای از فاکتورهای فنی و تجاری را با دقت بررسی کنید. در ادامه به مهمترین معیارها اشاره میکنیم:
1. انتخاب لوکیشن دیتاسنتر
محل قرارگیری سرور تأثیر مستقیم بر سرعت دسترسی کاربران دارد. هرچه فاصله جغرافیایی دیتاسنتر با مخاطبان شما کمتر باشد، زمان پاسخگویی (Latency) کاهش مییابد. به عنوان مثال، اگر عمده کاربران شما در ایران هستند، انتخاب سرور با دیتاسنتر داخلی میتواند سرعت بارگذاری را به شکل محسوسی افزایش دهد. در مقابل، اگر مشتریان بینالمللی دارید، بهتر است سروری در اروپا یا آمریکای شمالی انتخاب کنید تا تعادل بهتری بین پوشش جهانی و کیفیت شبکه برقرار شود. علاوه بر این، سطح امنیت فیزیکی، کیفیت زیرساخت ارتباطی و استانداردهای بینالمللی دیتاسنتر نیز باید در نظر گرفته شود.
2. سختافزار (CPU، RAM، Storage)
قدرت پردازنده، ظرفیت حافظه و نوع فضای ذخیرهسازی از مهمترین شاخصهای عملکرد یک سرور هستند. برای پردازشهای سنگین یا اجرای پایگاه دادههای حجیم، پردازندههای چند هستهای با فرکانس بالا توصیه میشوند. میزان RAM باید متناسب با حجم دادهها و تعداد کاربران انتخاب شود تا از بروز کندی در اوج مصرف جلوگیری کند. همچنین، نوع حافظه ذخیرهسازی تفاوت زیادی در کارایی ایجاد میکند: SSD و بهویژه NVMe سرعت بسیار بیشتری نسبت به HDD دارند و برای وبسایتهای پرترافیک یا پروژههای حساس به سرعت، گزینهای حیاتی به شمار میآیند.
3. نوع مجازیسازی (KVM، VMware، Hyper-V)
فناوری مجازیسازی، نحوه تخصیص منابع و میزان ایزولهسازی میان کاربران را تعیین میکند. KVM به دلیل پایداری و پشتیبانی گسترده، یکی از محبوبترین انتخابها در سرورهای لینوکسی است. VMware قابلیتهای پیشرفته مدیریتی و امنیتی دارد و برای پروژههای سازمانی گزینهای قدرتمند است. Hyper-V نیز محصول مایکروسافت است و برای محیطهایی که نیاز به ادغام با اکوسیستم ویندوز دارند مناسب خواهد بود. انتخاب نوع مجازیسازی باید با توجه به نیازهای نرمافزاری و سطح تخصص تیم شما صورت گیرد.
4. پشتیبانی و SLA
خدمات پشتیبانی و توافقنامه سطح خدمات (Service Level Agreement) از عواملی هستند که مستقیماً بر آرامش خاطر شما اثر میگذارند. یک ارائهدهنده معتبر باید پشتیبانی ۲۴/۷، پاسخگویی سریع به تیکتها و کانالهای ارتباطی متنوع (تلفن، چت، ایمیل) داشته باشد. SLA نیز نشاندهنده میزان تعهد شرکت به آپتایم و کیفیت سرویس است. برای مثال، تعهد به 99.9% آپتایم به این معناست که اختلال در سرویس در طول سال بسیار محدود خواهد بود.
5. قیمت و انعطافپذیری پلنها
هزینه همواره یکی از معیارهای تعیینکننده در انتخاب VDS است. با این حال، پایینترین قیمت همیشه بهترین گزینه نیست. باید توجه داشت که تعادل میان قیمت و کیفیت برقرار باشد. همچنین انعطافپذیری در ارتقای پلنها اهمیت زیادی دارد. زمانی که پروژه شما رشد کند، نیاز به منابع بیشتری خواهید داشت و یک ارائهدهنده حرفهای باید امکان ارتقا بدون downtime یا پیچیدگی زیاد را فراهم کند.
جمعبندی
در این مقاله به طور جامع بررسی کردیم که VDS یا سرور اختصاصی مجازی چیست، چه تفاوتهایی با VPS و سرور اختصاصی دارد، چه مزایا و معایبی به همراه میآورد و در چه سناریوهایی بهترین انتخاب محسوب میشود. همانطور که دیدیم، VDS در واقع ترکیبی هوشمندانه از دو دنیای متفاوت است: از یک طرف انعطاف و مقرونبهصرفه بودن سرورهای مجازی را به شما میدهد و از طرف دیگر، قدرت و منابع اختصاصی سرورهای فیزیکی را در اختیارتان قرار میدهد.
مزایای این سرویس، مانند منابع اختصاصی، امنیت بالا، پایداری عملکرد و قابلیت مقیاسپذیری، آن را به گزینهای جذاب برای وبسایتهای پرترافیک، فروشگاههای اینترنتی، استارتاپها، تیمهای توسعه و حتی پروژههای سازمانی بزرگ تبدیل کرده است. در مقابل، هزینه بیشتر نسبت به VPS و نیاز به دانش فنی در مدیریت، از محدودیتهایی است که باید در نظر داشت.
در نهایت، انتخاب VDS به نیاز واقعی شما بستگی دارد. اگر به دنبال میزبانی پایدارتر از VPS هستید اما هنوز بودجهی کافی برای سرور اختصاصی ندارید، VDS میتواند بهترین نقطه تعادل میان هزینه و کارایی باشد.